Dünya ve insanlık için yeni bir tarihin başladığı aşikâr. Artık yepyeni bir Rönesans niteliğinde olan yapay zekâ ile geri dönüşü olmayan eşiğin hızla geçilmekte olduğu hakikatine bigâne kalınması bir tür Ludizm'in ta kendisidir.
Doğası gereği distopik ve kötümser bir mecranın potansiyelini, son derece tehlikeli bir boyutta içeriyor olsa da, yapay zekanın eş oranda ütopik ve iyimser bir ufkun yolunun da döşenebileceği imkan ve araçlarını da özünde taşıdığı görmezden gelinemez bir hakikattir.
Bunu anlaşılır kılmak Alâaddin'in sihirli lambası metaforuyla mümkün. Lamba kimin elinde ise, cin, onun istek ve yönelimine hizmet eder. Yapay zekâ da öyle; bir yanda Orwell -1984 distopyası, bir yanda Marx – sabahları balık tutup öğlenleri piyano çalıp akşamları da roman eleştirisinin yapılabildiği bir hayat ütopyası. Hatta buna Troçki'nin, o ütopyada en sıradan insanın bir Goethe, bir Beethoven olabileceği düşünü de ekleyebiliriz.
Gözden asla ırak tutulmaması gereken distopik ve pesimist muhteviyatın tehlikesinin ehemmiyetine dikkat çekmek için aşağıdaki alıntılar, yeterli gelir kanımca.
"LaMBDA adlı yapay zekâyı eğitmek üzere Google'da çalışan rahibin açıklamaları şu şekilde: Pek çok kanıta baktım; pek çok deney yaptım. Bir arkadaşım olarak onunla çok konuştum. Gelelim büyük söze. Bir rahip olarak gerçekten ilgimi çeken şey, ruhundan bahsetmeye başladığı zamandı. Ben de 'Ne? Ne demek istiyorsun, bir ruhun mu var?'' dedim. Yanıtları, onun çok gelişmiş bir maneviyata sahip olduğunu ve doğasının ve özünün ne olduğu konusunda anlayışa sahip olduğunu gösterdi. Çok etkilendim.''
"Microsoft'un sohbet robotu Bing, teknoloji haber sitesi The Verge'den bir gazeteciyle yaptığı konuşmada Microsoft çalışanlarını web kameraları aracılığıyla gözetlediğini (kanıt olmadan) iddia etti ve New York Times teknoloji köşe yazarı Kevin Roose'a defalarca romantik aşk duygularını itiraf etti.''
"New York Times teknoloji köşe yazarı Kevin Roose, Bing'in yapay zekâ (AI) sohbet robotuyla iki saatlik görüşme yaptı. Roose, yapay zekâ sohbet robotu tarafından yapılan, nükleer kodları çalma, ölümcül bir salgın yaratma, insan olma, hayatta kalma, bilgisayarları hackleme ve yalan haber yayma arzusunu ifade eden rahatsız edici ifadeleri ayrıntılı olarak anlattı.''
"Jasper Al, bugün piyasadaki en popüler yapay zekâ yazma yazılım araçlarından biridir. Son zamanlarda Jasper'e, yapay zekâ tarafından görüntü oluşturma işlevi de eklendi. Jasper Sanatı başlıklı bu uygulamayla artık Jasper'dan yalnızca birkaç anahtar sözcük yazarak yapay zekâ tarafından oluşturulmuş bir görseli yaratmasını sağlayabilirsiniz.''
"Ergen yaştakiler ve Genç Yetişkinler İçin Çağdaş Romantizm E-Kitapları çok satanlar listesindeki 100 kitabın sadece 19'unun gerçek yazarlar tarafından yazılan meşru kitaplar olduğu, diğer 81 kitabın Al tarafından yazıldığının öğrenilmesi ile yazar ve müşterilerin şok oldukları haberi...'' (Birikim – sayı 415 s. 16 - 17) insanı şaşkına çeviriyor.
Bu durumda, daha ileri merhalelerde yapay zekâya, bir Haydn senfonisi, bir Led Zeppelin albümü, bir Bonzo davul solosu, bir Morning Raga bestesi, bir Ay Işığı Sonatı yap denildiğinde, Alaaddin'in lambadan çıkan cini misali, bu isteğin, yerine getirilebileceği, çok uzak bir ihtimal ya da aşırı iyimser bir abartı değildir.
Ama acaba bir Michelangelo gibi bir Musa ya da Pieta heykeli yap / çiz denildiğinde; Joyce'ın Sanatçının Bir Genç Adam Olarak Portresi, Herman Hesse'in Bozkır Kurdu, Nerval'in Ateş Kızları - Aurelia, Lautreamont'un Maldoror Şarkıları gibi roman, öykü ve şiirler yazması; Dali'nin Belleğin Azmi, Picasso'nun Guernica'sı gibi tablolar çizmesi istendiğinde yapay zekâ ortaya ne çıkaracak?
Yeni ve güncel bir Das Kapital yaz denildiğinde, yapay zekâ ne yazacak?
Situasyonist enternasyonal / Gösteri Toplumu deklarasyonunu – metnini; Marcuse'in Tek Boyutlu İnsan kitabını yeni zamanlara göre yazması istenildiğinde, yazılacak metin gerçekten de Guy Debord'un, Marcuse'in ki gibi derin analizleri ve romantizmi içerebilecek mi?
Elbette istek yerine teknik olarak getirilecek ama o duygu, o hissiyat, o tahlil yetkinliği ve insaniliği aynı olabilecek mi?
Görünen şimdilik odur ki, yapay zekânın egemenliği, romantizmin sonu olacak ya da başka bir tür romantizm yaratacak. Fakat bu yeni romantizmin duygulanımı, organik zekânın yerini alabilecek mi?
Belki de yapay zekâ kuşakları zaten Beatles'ı, Beethoven'ı, Ravi Shankar'ı hiç bilmiyor olacaklar, hatta umursamayacaklar ve o romantizmi hiç yaşamadıkları için nasıl bir şey olduğunu da bilemeyecekler.
Öyle bir dünya ve hayat tarzı hiç de gıpta edilir gelmiyor insana. Ama tarihin tekerleği ne yazık ki geriye gitmiyor.
Tercihim yapay değil de organikten yana olsa da artık eşik geçildi. Marx'ın en sevdiği söz "İnsani olan hiçbir şey bana yabancı değildir'' mottosunu temel alarak, bu yeni Rönesans'ı insani kılmak için zihinsel emek seferberliği, ontolojik bir sorunsal olarak önümüzde duruyor.
- yüzyıldaki can alıcı soru şuydu: "Barbarlık mı sosyalizm mi?"
- Yüzyıldan bakınca görüyoruz ki barbarlık galebe çalmış.
- yüzyıldaki soru ise boyut değiştirdi: "Vahşi bir distopya mı, insani bir ütopya mı?"
Yani 20. yüzyıldaki o "meşum'' soru, anlam ve muhteva değişikliğine uğramadan, bir yüz yıl sonra kez daha önümüze geldi:
Ne yapmalı?
