Geçen hafta oynanan maçlarla Süper Lig'in altmış dördüncü sezonu başladı. Bu sezon ondokuz takım Süper Lig'de mücadele edecek ve her takım otuz altışar maç oynayacak. Yeni sezonunun tüm takımlarımıza ve futbolumuza başarı getirmesini diliyorum.

Bu hafta futbolumuzun ana gelir kalemi olan havuz gelirlerini ele alacağız.

Havuz gelirleri yarı yarıya azaldı!

Son dokuz sezonda kulüplere toplam 14.6 milyar TL havuz geliri dağıtıldı. 2014/15 sezonunda kulüplere dağıtılan toplam tutar 756 milyon TL iken, bu tutar 2022-23 sezonunda 2.2 milyar TL'na ulaşmış olacak.

Tablo:1'den de görülebileceği üzere Süper Lig'de 2014-15 ile 2022-23 sezonları arasında kulüplere dağıtılan havuz gelirleri TL bazında yüzde 190,98 artmış görünmesine karşın, Amerikan doları bazında yüzde 52,72 azaldı.

Tablo: 1) 2014/15-2022-23 Arası Süper Lig'de havuz gelirleri gelişimi

Tablo: 1'deki verileri kısaca yorumlayalım.

Havuz gelirlerinin yüzde 37'si katılımcı payı olarak tüm kulüplere eşit ödeniyor. Sportif performansa bağlı olarak kulüplere ödenen tutarın toplam gelir içindeki payı ise yüzde 46. İlk altıya verilen sıralama ödülü toplam gelirin yüzde 6'lık kısmını oluştururken, kalan yüzde 11'lik bölüm ise Süper Lig'de daha önceden şampiyonluğa ulaşmış takımlara aktarılıyor.

Her sezon başlangıcı öncesi Federasyon oynanacak sezona ilişkin havuz dağıtım tutarlarını ilan ediyor ve bu tutar kulüplere sezon içinde kademeli olarak ödeniyor.

Bir diğer önemli konuysa, Süper Lig havuz gelirlerinde döviz bazında ödenen tutarın Süper Lig'in 2000'li yıllarına geri dönmüş olması. Yani Süper Lig havuz gelirlerinde 23 yıl öncesinin gerisine düşmüş durumda.

Havuz gelirleri neden düştü?

Süper Lig kulüplerinin ana gelir kaynaklarından birisi olan Süper Lig'de nominal olarak gelirler yıllar itibariyle artış kaydetti. Ne var ki, gerçekte Süper Lig'in havuz gelirleri son dokuz yıldır düşüşte. Bu gelir azalışında üç temel faktörün rol oynadığını görüyoruz. Bunlar;

• Yayıncı kuruluşun yayın gelirlerinde indirime gitmesi,
• Ekonomik olumsuzluklar nedeniyle kurlardaki artış,
• Yüksek enflasyon.

Makro ekonomik olumsuzluklar nedeniyle zarar ettiğini ifade eden yayıncı kuruluş 2019'da yıllık havuz gelirlerinde 90 milyon dolara yaklaşan bir indirime gitmişti. 2020 Mart'ında da pandeminin başlamasıyla yayıncı kuruluş yine ekonomik ve finansal olumsuzlukları bahane ederek yayın bedellerinin TL olarak ödenmesi konusunda diretmiş ve Dolar/TL kuru beşinci kez sabitlenerek 1 Aemerikan Doları karşılığı TL'nin değeri 7,96 olarak belirlenmişti. Ödemelerde gecikmeler nedeniyle 2020'de Süper Lig'de maçlar başlamasına rağmen yayıncı kuruluş belirsizliği oluşmuştu. Kulüpler çaresizlikten ve "sahipsizlikten" yayıncı kuruluşun bu talebine uymak zorunda kalmışlardı. Bunun sonucunda Süper Lig ekipleri yabancı para bazındaki ödemelerin TL'na döndürülmesi sonrası kurlarda yaşanılan yüksek artışlar kulüplerin gelirlerinde 2 milyar TL'na ulaşan kayıplara neden olmuştu. [1]

Kurlarda ve enflasyondaki yüksek artış havuz gelirlerini eritti

Süper Lig'de TL olarak havuz gelirleri nominal olarak artarken, döviz ve enflasyon bazında, yani reel olarak düşüyor. Bu kapsamda değerlendirdiğimizde; Süper Lig'de nominal olarak en yüksek gelir 2021-22 sezonunda dağıtılan 2.650 milyon TL'lık havuz geliri olmasına karşın, dolar bazında en yüksek tutar 2015-16 sezonunda kulüplere dağıtılan 871 milyon TL karşılığı 294.291.000 Amerikan Doları tutarındaki havuz geliri oldu…

Özetle, kulüplerin son dokuz yılda elde ettikleri havuz gelirleri, Amerikan doları bazında yüzde 52 geriye gitmiştir.

Yüksek enflasyon da kulüplerin havuz gelirlerinde erimeye neden oldu. Bu bağlamda havuz gelirlerinde TL bazında yıllık ortalama gelir artışı 19,1 civarında olurken, Temmuz 2022 itibariyle son dokuz yılın ortalama genel fiyat artışı ise TUİK rakamlarına göre yüzde 20,76 olarak gerçekleşmiştir. Buna göre kulüplerin havuz gelirleri nominal olarak artmış görünse de, gelirler reel olarak enflasyonun altında kalmıştır.

Kulüpler bu sezon daha az para kazanacak

2022-23 sezonunda Süper Lig havuz gelirleri bir önceki sezona göre yüzde 16,98 azalarak 2.2 milyar TL olarak kulüplere dağıtılacak. Bu tutarın düşmesinde en önemli faktör yayıncı kuruluşun Süper Lig yayın haklarına ilişkin verdiği tutarın bir önceki dönemin altında kalmış olması.

2022-23 ve 2023-24 sezonları için yıllık 2.2 milyar TL tutar üzerinden yayıncı kuruluşla iki yıl daha sözleşme uzatılmıştır. Yayıncı kuruluş 2021-22 sezonunda ödediği 2.650 milyon TL'den daha az bir tutarı ödeyerek maçların yayın haklarını satın almıştır. Buna göre takım bazında havuz geliri hesaplamaya esas olan dağıtım koşullarını tablo 2 ile sizinle paylaşmaktayız. Tabloya göre kulüplerin havuz gelirleri bir önceki sezona göre yüzde 17 civarında azalmıştır.

2022-23 sezonunda Süper Lig'de mücadele edecek kulüplerin havuzdan elde edecekleri gelirler bir önceki yılla karşılaştırmalı olarak aşağıda gösterilmektedir.

Tablo: 2) Takım Başına Karşılaştırmalı Havuz Gelirleri Dağıtım Kriterleri

Sonuç

Ülke ekonomisinde yaşanılan makro ekonomik olumsuzluklar ve yayıncı kuruluşun takındığı tavır nedeniyle Süper Lig kulüplerinin son dokuz yılda havuz gelirleri döviz bazında yüzde 52 azalmıştır. Aynı zamanda yüksek oranlı enflasyonist gelişim de kulüplerin gelirlerinin reel olarak erimesine neden olmuştur. Bu haliyle Süper Lig havuz gelirlerinde yirmi iki yıl öncesi tutarın gerisinde kalmıştır.

Süper Lig kulüpleri en temel gelir kalemi olan yayın gelirlerinin düşüşünü engelleyememiş, Kulüpler Birliği Vakfı kulüplerin çıkarlarını koruma ve savunmada yetersiz kalmıştır. Bu konuda ortak bir platformda bir araya gelemeyen kulüpler, yayıncı kurumun keyfi uygulamalarına karşı da bir duruş sergileyememişlerdir. Bunun kaçınılmaz sonucu ise yayın gelirlerinde yaşanılan düşüş olmuştur. Havuz gelirlerindeki düşüş doğrudan kulüplerin sportif rekabet yeteneklerini de daraltıcı bir etkiye neden olmuştur.

Yayın haklarını yasal olarak elinde tutan TFF ise, bu konuda üzerine düşen sorumluluğu tam olarak yerine getirememiş, dolaylı olarak kulüplerin gelir kayıplarına uğramalarına neden olmuştur.

Bugün gelinen durum da göstermektedir ki, mevcut yayın hakları pazarlama ve satış anlayışı artık günümüz finansal futbolunun gereksinimlerini karşılayamamaktadır. Futbolumuzun yapısal problemleri içinde önemli bir yere sahip bu durum ancak yeni bir yapılanma ve yeni bir vizyonla düzeltilebilir. Mevcut uygulamalar ve izlenen politikalar, futbolumuzun gelirlerini artırmaktan daha çok azaltıcı bir işleve sahiptir. Bu durum da kulüplerimizin rekabet yeteneklerini her geçen gün daraltmaktadır. Kulüplerin dışlanarak, sadece siyasetin yönlendirmesi ile kulüplerin kaderlerinin belirlenmesi futbolumuzu daha büyük sıkıntılara sokacaktır. Kulüplerin kendi kaderlerini belirleme haklarını kullanmalarına izin verilmedikçe, bu sorunu biz her sezon konuşmaya devam edeceğiz. Kulüpler kendi ürünlerine sahip çıkacak bir yapılanmaya gitmedikleri sürece onların sportif, ekonomik, finansal ve yönetsel refaha ulaşmaları mümkün olamayacaktır.  

[1] Bu konuda detay bilgiler için bkz. Tuğrul AKŞAR, 5 Ağustos 2019, "Ölümü Gösterip Sıtmaya Razı Etmek"