Naz Kocadere ile Uçuruma Yerleşmek üzerine

Zilberman Gallery, geçtiğimiz günlerde izleyicilerle buluşan yeni grup sergisi Uçuruma Yerleşmek’te temsil, kimlik, keder, adalet ve psikolojik iklim kavramları etrafında iş üreten sanatçıları bir araya getiriyor ve sanatseverleri bu kavramlar üzerine yeniden düşünmeye davet ediyor. Isaac Chong Wai, Sandra del Pilar, Memed Erdener, Erkan Özgen, Yaşam Şaşmazer, Neriman Polat, Cengiz Tekin ve İsmail Yılmaz’ın eserlerinden meydana gelen sergi, kötülüğün kökenini araştırırken bu süreç içerisinde insanoğlunun ne tür eğilimler gösterdiğini de mercek altına alıyor.

 

1 Temmuz 2022 tarihine kadar Zilberman Gallery’nin Mısır Apartmanı’ndaki mekânında görülebilecek Uçuruma Yerleşmek başlıklı grup sergisi üzerine serginin küratörü Naz Kocadere ile konuştuk...

 

 

 

 

Bu merak uyandırıcı başlık sevgili Memed Erdener’in önerisiyle yerini buldu, kendisine teşekkürlerimle başlayayım.

 

Sergide yer alacak yapıtların seçim sürecine başlarken bir süredir insanın şiddete ve karanlığa meyli üzerine düşünüp okumalarımı bu yönde biriktiriyordum. Judith Butler’ın Şiddetsizliğin Gücü kitabı, şiddet, toplumsal cinsiyet ve psikanaliz üzerine çalışan Jacqueline Rose’un araştırma pratiği ve Carl Jung’un gölge arketipi kuramı özellikle odağımdaydı. Bir diğer yandan müzikte benzer konuları işleyen müzisyenleri taradım: Nick Cave, Leonard Cohen ve özellikle Rolling Stones’un “Sympathy for the Devil” parçası şeytan işi olarak görülebilecek tarihî olayları şeytanın ağzından anlatışıyla serginin anlatısında yolu açtı diyebilirim.

 

Bunları Memed ile paylaştığımda bana, Friedrich Nietzsche’nin İyinin ve Kötünün Ötesinde (1886) eserinden “Canavarlarla savaşan kişi, bu süreçte canavara dönüşmemeye dikkat etmelidir. Ve bir uçuruma uzun süre bakarsan, uçurum da sana geri bakar” sözlerini paylaşmıştı.

Uçurumu, uçsuz bucaksız sonsuz karanlık anlamında gibi düşünebiliriz. Bireyin ruhunun görünmeyen koyu yanları ve gölgeleri. Uçurumu seçmek, bu karanlığı tercih etmek aslında. Yerleşmek de bu karanlığı mesken bellemek anlamında görülebilir. Başlıkta kullanılan uçuruma yerleşme hali bu durumu salt ifade ediyor: Tarafsız ve yargılamayan bir dil söz konusu. Zira bence sergideki yapıtların da yaptığı tam olarak bu: İma etmek. Bazıları usulca ve kırılgan, bazıları dürterek ve daha sert bir dilde…

 

 

Öncelikle sergiyi izlerken zevk almana çok sevindim, herkesin emeğinin görülmesi çok değerli, teşekkür ederim.

 

 

 

 

 

Serginin yerleşiminde ışık kullanımına bağlı olarak bazı yapıtlara ihtiyaç duydukları alanı vermek önemliydi. Öte yandan birbiriyle en yakın diyalog içinde olan eserleri eşleştirdim. Yaşam’ın heykeliyle Neriman’ın yerleştirmesi buna iyi bir örnek mesela. Aslında ilk bakışta karanlık bir örümcek gölgesiyle yumuşak pembe tonlardaki bir perde birbirine çok zıt duruyor; ancak aslında ikisinde de yaklaştıkça gizini açığa vuran mesajlar var. Yaşam’ın Uyku heykelinde ürkütücü bir örümceğin gölgesinde arkası dönük yatan figüre yaklaşınca yüzünde huzurla uyuyan bir kadınla karşılaşıyorsunuz. Kendi karanlığıyla barışmış bir kadın belki… Neriman’ın Çiçek Yarası yerleştirmesinde de uzaktan göze yumuşak görünen, gerçekliği örtmüş bir perde izlediğinizi düşünüyorsunuz. Birkaç adım atıp detaylara baktığınızda çiçekleri yolunmuş ve hırpalanmış, sanıldığından daha sert bir hikâyenin ipuçlarına rastlıyorsunuz. Birbirine feminist bir okuma üzerinden bağlı olan bu iki iş, seyircinin bakışına göre daha farklı açılardan da değerlendirilebilir elbette.

 

Cengiz ve Isaac’in eserlerine değinmişken birkaç not ekleyebilirim. Cengiz sergideki işlerinde Batılı sanat tarihi okumalarına eleştirel bir tavırla göz kırpar ve bu geleneğe bağlı kalan kurgu-fotoğraf üretimlerinde gerçekçi bir sahne sunar. Bir diğer uçta kavramsal cam heykellerini izlediğimiz Isaac’in aynalı yüzeylerde gösterdiği heykelciklerin kurşun izlerinin delikleri olduğu gerçekliğiyle sarsılmak mümkün. Her iki sanatçı da yapıtında şiddete kayıtsız kalma meselesini işliyor. Eserlerdeki alışılmadık materyal ve kompozisyon kullanımının biraradalığı izleyicinin tecrübesine yeni katmanlar ekliyor bence.

 

 

Elbette, haklısın. Erkan’ın bu yapıtı ülkemizde her zaman gündemde olan milliyetçilik, şiddet ve toplumsal tarih yazımı tartışmalarının ortasında şüphesiz zamansız sayılabilecek bir noktada. Zira bu video yerleştirmesi dayatılmış toplumsal yazımının ne kadar işlevsiz durduğuna, bireydeki eğreti varlığına işaret ediyor.

 

 

 

Bu yapıt vesilesiyle yaptığım okumalarda dikkatimi, videonun çekildiği UNESCO kültürel mirası koruması altındaki Fin takımadalarından Suomenlinna Kalesi’nin tarihi çekti. 18. yüzyılın ikinci yarısında İsveç Krallığı tarafından yapılan bu kale yıllar boyunca üç farklı egemen devleti savunmaya hizmet etmiş: İsveç Krallığı, Rus İmparatorluğu ve yakın dönemde de Finlandiya Cumhuriyeti. 1917 yılında Finlandiya bağımsızlığını ilan ettikten sonra ada yalnızca bir liman olarak kullanılmış ve 2. Dünya Savaşı’nın ardından, 1973’ten itibaren sivil amaçlarla kullanılıyor. Bence birçoğumuza, bugün sürmekte olan ve yaralarını halen sarmaya çabaladığımız savaşları düşününce, bu denli yüklü bir egemenlik simgesini korumak, şiddete hazır bir müdafaa hakkını savunmak gibi geliyor.

 

 

 

 

Memed’in Azgın Azınlık Dokuzlusu, iktidarın, kitlenin bir parçası olmayı reddeden, siyasetin, medyanın ve tapınağın sesine güvenmeyen, tekil kalmayı başaran özgür insanlara yakıştırdığı kelimelerden oluşur. Memed şiddetin diliyle bir ilişki kurmayı reddediyor diye düşünüyorum. Aksine, o dile meydan okuyarak daha yapıcı ve oyuncu yeni bir dil kurma çabasında. Özellikle yakın zamanda odaklandığı bu dokuzlu resim serilerinde Memed bastırılan, susturulan ve yalnız bırakılan seslerin dile döküldüğü alanları ve duyuları çoğaltma ve çeşitlendirme derdinde. Bu vesileyle, kendisinin nicedir sürdürüp müfredatını incelikle tasarladığı Güzeli Arayan Ders’lerine göz atmanızı ısrarla tavsiye etmek isterim.

 

 

Isaac’in yapıtı otoriter devlet politikaları sonucunda hafızada tutunamayan şiddet izlerini konu ediniyor. Bence bu yapıtın değindiği bir diğer mesele, kişisel olanın politik olduğuna olan bakış. Yerleştirmedeki ayna kullanımının buna işaret ettiğini düşünüyorum. Kendiyle yüzleşmenin kişiyi sarsan bir etkisi olabilir, zira birey benliğinin aydınlanmamış yüzleriyle barışık değilse veya görünürde olanı görmezden geliyorsa, bu bir gerilimi yüzeye çıkarabilir.

 

^{Sandra del Pilar,Who am I and how much?, 2019. Tuval üzerine akrilik, yağlı boya ve transparan sentetik elyaf. 195 x 305 cm}

Öncelikle Sandra’nın eserinin Isaac’in yerleştirmesiyle olan ilginç temasına kısaca değinmek isterim. Sandra’nın çok katmanlı yapıtını tümüyle kavramak için gerekli olan hareketi, Isaac’in kırılgan heykellerinin koordinatlı yerleşimi biraz sekteye uğratıyor. Bu temkinli gözlem zorunluluğu, seyircinin her iki yapıtı deneyimlerken yaşadığı gerilimi artırıyor diye düşünüyorum. Sanki yolda karşılaşınca birbirine ısrarla yol verip ilerleyemeyen iki insan gibi.

Sandra’nın resmindeki detayların, seyircinin görmek ve bakmak arasındaki derinlik farkına işaret ettiğini düşünüyorum.

 

 

 

^{Cengiz Tekin, Natürmort, 2007. Arşivsel pigment baskı, 90 x 130 cm}

Cengiz’in kurgu-fotoğraflarının üçü de 19. yüzyıl Alman romantiklerinin resimlerine referans veriyor. Hepsi de Batılı medyadaki romantik bakışla tasvir edilen, Diyarbakır’ın yer aldığı Mezopotamya ovalarının bereketli toprakları olduğu algısı ve/veya yanılgısını açık eder. Buğday tarlalarına gökten inmiş gibi uzanmış cansız bedenler, talan edilmiş tarım arazileri, faili meçhul cinayetler, nereden geldiği belli olmayan dumanlar, bunları umarsızca izleyenler aslında bu coğrafyada bir şeylerin çok ters gittiğinin ipuçlarını sunar.

 

^{İsmail Yılmaz, Eve Dönüş serisinden, 2019. Arşivsel pigment baskı, 60 x 90 cm}

İsmail’in fotoğraflarıyla yaklaşık bir sene önce, Haziran 2021’de, sanatçı Taner Ceylan’ın küratörlüğünde Zülfaris Sinagogu’nda düzenlenen Peyzaj sergisinde karşılaşmıştık. Issız, zamansız ve belki kasvetli doğa imgesine yatmış çıplak bir beden kadrajı oldukça çarpıcıydı. İsmail’in kadrajı, sergi seyircisinin bakışını sınırlandırmadan her iki olasılığa da alan açan bir tarafsızlık sunuyor bence. Doğada olduğu gibi insanın içindeki karanlığının varlığını kabul ediyor. Bireyin gölgelere meylini ve merakını fark edip yüzleşmekten yana bir bakışla, benliğimizin ışıksız yüzlerini aydınlatma çabasıyla uçurumlara hazırlıklı olma çağrısı sunuyor gibi belki.