"Sebald, Vertigo adına onay vermişti..."

K24'ün "Dünden Bugüne Deneme" dosyasında yer alan "Cem İleri ile W. G Sebald ve deneme üzerine" başlıklı söyleşide İleri'nin W.G Sebald'ın Can Yayınları'ndan çıkan Vertigo kitabına dair eleştirilerine Can Yayınları adına Yard. Doç. Dr. Şebnem Sunar'dan yanıt ve açıklama geldi. Aşağıda aynen yayınlıyoruz. 

***

Can Yayınları tarafından Vertigo adıyla yayımlanan ve Cem İleri’nin Sibel Oral’la K24’te yaptığı 4 Şubat 2016 tarihli söyleşisinde eleştirilerine konu olan Sebald kitabının Almanca orijinal adı, Schwindel. Gefühle’dir. Almancada Schwindel, insanın başı dönerken yaşadığı hissiyatı topyekûn tanımlayan kapsamlı bir sözcüktür; ayrıca argoda, bilerek aldatma, bilinçli olarak kandırma gibi bir anlamı da bulunmaktadır. Bu açıdan ele alındığında Almanca kavram, bir gerçeklik kaymasını çağrıştırır.

Benzer bir şekilde çeviri de insanı her zaman başka bir dilin gerçekliğine ve o dilin sunduğu imkânlara kaydırır. Vertigo, Türkiye’de Sebald’i daha çok İngilizce çevirileri üzerinden tanıyanların da bileceği üzere, kitabın İngilizce çevirisinin başlığıdır ve Schwindel. Gefühle’yi karşılamak üzere bu sözcük seçimine bizzat Sebald tarafından onay verildiği, bugün hem çeşitli kaynaklar hem de yazarı temsil eden yurtdışı ajans aracılığıyla rahatlıkla ulaşılabilecek bir bilgidir. Kaldı ki Sebald gibi kimi büyük yazarların kitaplarının daha kapak görselinden başlamak üzere çevirilerinin her aşamada denetlendiği, tüm çeviri yayıncılarının malumu ve kuşkusuz zaman zaman da karşılaştığı bir uygulamadır. Sebald’in burada tartışmaya konu olan kitabının Türkçe çevirisi, haliyle bu kapsamda değerlendirilmelidir.

Ülkesinin Nazi geçmişinden rahatsızlık duyduğunu hiçbir zaman gizlemeyen Sebald, 1966’da İngiltere’ye gider ve ömrünün sonuna dek burada yaşar. Hiç kuşkusuz, bir tercihtir bu; ne ki dil, bir başka Alman’ın artık belleğimize kazıdığı üzere, insanın evidir ve Sebald de eserlerini Almanca yazar. Sözcük seçiminde ve sözdiziminde yer yer neredeyse tarihselliğe varan bir Almancadır bu. Türkçe çeviriye de işte bu orijinal temel alınmıştır. Kitabın başlığına taşınan ve yukarıda da belirtildiği gibi, aslında yazarın onayı dahilinde bulunan sözcük seçiminin dışında, Türkçe çevirinin her aşamasında Almanca orijinale sadık kalındığını bu vesileyle burada belirtmek gerekir. Buna göre, Türkçe çevirinin temel alındığı S. Fischer Verlag’ın 2005 tarihli orijinal baskısıyla içeriğe ya da biçime dair herhangi bir uyumsuzluk ya da örtüşmezlik söz konusu değildir. Nitekim çeviri metin içindeki görseller ile orijinal metindeki görsellerin yerlerinin aynı olmasına da özellikle özen gösterilmiştir; zira görsel kullanımı, Sebald’de bir üslup meselesidir. Bu bakımdan, Cem İleri’nin fotoğrafların yanlış kullanıldığı yönündeki tespiti, gerçeği yansıtmamaktadır. Öte yandan Sebald’in, eserlerinde kurmaca fikrini çifte katladığı, diğer bir deyişle gerçek ile kurgu arasındaki ilişkiyi kurmaca ile üstkurmaca arasındaki ilişki doğrultusunda yeni baştan tasarladığı ve böylece farklı bir gerçeklik düzlemi açtığı doğrudur. Vertigo korku ya da iç sıkıntısı gibi duyguların, insanın ayaklarının altındaki zemini nasıl kaydırdığını anlatan dört yolculuk anlatısı içermektedir ve bu anlatılar, yazınsal tür olarak en çok öykü adıyla bildiğimiz anlatı biçimine yakın durmaktadır. Dolayısıyla kitabın Türkçe çevirisinde tür adı, öykü olarak bildirilmiştir. Almanca orijinal, bu seçimi doğrulamaktadır.

Can Yayınları adına
Yard. Doç. Dr. Şebnem Sunar
İstanbul Üniversitesi Alman Dili ve Edebiyatı Öğretim Üyesi