11 soruda İskoçya'daki bağımsızlık referandumu

Kısaca "İngiltere" dediğimiz ülke, aslında dört bölgeli bir ülke ve resmi adı Birleşik Krallık. Yayıldığı coğrafya nedeniyle tarihte "üzerinde güneş batmayan imparatorluk" diye anılan Birleşik Krallık'ın toprakları üzerinde güneş biraz daha erken batacak mı? İskoçya, Birleşik Krallık'tan ayrılacak mı?

Birleşik Krallık ve başta Avrupa olmak üzere dünya, bu sorunun cevabını da tartışıyor. Cevap, 18 Eylül'de, İngiltere, İrlanda ve Galler ile beraber "Birleşik Krallık"ı oluşturan İskoçya'da yapılacak referandumdan çıkacak.

Peki, İskoçya neden ayrılmayı tartışıyor, Londra ne düşünüyor, kamuoyu anketlerine göre ibre ne tarafta, bağımsızlık durumunda ihtimaller ne? Sorular ve cevaplar aşağıda.

1- İskoçya ne zaman Birleşik Krallık'ın parçası oldu? Daha önce Birleşik Krallık'tan ayrılmak için sandığa gitti mi?

İngiltere Kraliçesi I. Elizabeth’in varis bırakmadan ölmesi üzerine, kraliçenin en yakın akrabası olarak İskoçya Kralı VI. James tahta geçti. I. James adıyla 1603 yılında taç giyen kral, İskoçya ile birlikte, İngiltere’yi, 12’inci yüzyıldan beri değişen derecelerde İngiliz tacı altında bulunan İrlanda’yı ve 1536’da İngiltere ile siyasi olarak birleşen Galler’i Londra’dan yönetmeye başladı. Resmi birleşme ise 1707 yılında İskoç ve İngiliz parlamentoları tarafından kabul edilen Birleşme Yasası (Act of Union) ile gerçekleşti. İlk defa 18 Eylül 2014'teki referandum ile bağımsızlık için oy kullanacak olan İskoçya, 1979 ve 1997 yıllarında yetki devri için sandığa gitmişti.

2- Birleşik Krallık'tan ayrılmak isteyen İskoçlar neden yakınıyor ve neyi savunuyorlar?

"Birleşik Krallık"ı İngiltere, İskoçya, Galler ve Kuzey İrlanda bölgeleri oluşturuyor. Londra'daki merkezi hükümet dışişleri, savunma, uluslararası ilişkiler ve ekonomi politikası gibi alanlarda yetkileri elinde tutarken eğitim, sağlık, belediye hizmetleri, ulaşım gibi bazı yetkileri bölge meclislerine devrederek bu bölgelere kısmi özerklik tanıyor. İskoç Ulusal Partisi (SNP) hükümeti bu sınırlı yetkileri yeterli bulmadığından bağımsızlık talep ediyor. Vergi yükünden yakınan bağımsızlık destekçileri, İskoçya'nın Birleşik Krallık’tan ayrılması halinde Kuzey Buz Denizi’ndeki petrol yataklarının tek sahibi olacağını ve İskoçların yüksek vergilerden kurtulup daha varlıklı yaşayacaklarını savunuyorlar. İskoçya hükümetinin internet sitesinde “İskoçya hakkındaki tüm kararlar İskoçya hükümeti tarafından alınmalı, Westminster’daki merkezi hükümet tarafından değil” ifadeleri yer alıyor. Sitede “Neden bağımsız olmak bu kadar önemli?” başlıklı bölümde ise Birleşik Krallık hükümetinin son zamanlarda yüksek vergi uygulaması, posta servisi gibi önemli kurumları özelleştirmesi ve sosyal güvenlik politikaları eleştiriliyor.

3- 'Ayrılmaya hayır' kampanyası yürütenler neden Birleşik Krallık'ta kalmak istiyorlar?

Bağımsızlık karşıtları, İskoçya'nın hem kendi parlamentosunun bulunması, hem de İngiltere ekonomisinden faydalanılıyor olması nedeniyle Birleşik Krallık'tan ayrılmamak gerektiğini savunuyorlar. İskoçya'daki ana muhalefet partileri Birleşik Krallık'tan ayrılmadan İskoç Parlamentosu'nun yetkilerinin artırılmasına yönelik öneriler üzerinde çalışıyor. "Birlikte Kalalım" (Let's Stay Together) kampanyası "bizi birleştiren şeyler" ve "bağlar" gibi duygusal kelimelendirmelerin de yansıdığı ifadelerle yürütülüyor.

4- Birleşik Krallık hükümeti referandum konusunda ne düşünüyor?

Bağımsızlık referandumunun yapılması kararı, 2012 yılında Birleşik Krallık Başbakanı David Cameron'ın ve İskoçya Bölgesel Hükümeti Başbakanı Alex Salmond'ın imzaladıkları Edinburg Anlaşması'yda alındı. Ancak Cameron, referandum yaklaşırken, İskoçya'nın bağımsızlık kararı vermesinin "kalbini kıracağını" söyledi. Cameron Hükümeti, İskoçya'nın Birleşik Krallık'ın parçası olarak kalması için İskoçya’ya daha fazla özerklik verileceğini ve vergi yükünün de azaltılacağını duyurdu.

5- Yapılan anketler ne söylüyor? Halk bağımsızlık istiyor mu?

Anketler genel olarak halkın bağımsızlıktan yana olmadığını gösteriyor, fakat "Evet" kampanyası yürütenler ibrenin kendi yönlerinde doğru döndüğünü söylüyor. Anketlere göre bağımsızlık yönündeki destek yüzde 40'ın üzerinde seyrediyor. Ama önemli bir oranda kararsız seçmenin de bulunması bu konuda kesin bir yanıt vermeyi zorlaştırıyor.

6- Referandum sonrasında ne olacak?

Çoğunluğun 'Evet' demesi durumunda 307 yıllık birlikteliğin sona ermesi ve İskoçya'nın Birleşik Krallık'tan bağımsız olması söz konusu. İskoçya hükümeti, halkın onaylaması durumunda İskoçya'nın 24 Mart 2016'da bağımsız bir ülke olacağını söylüyor. Bağımsızlığın ardından Salmond, Mayıs ayında 'bağımsız' İskoç parlamentosu için seçimlere gitmeyi planlıyor. Fakat bundan önce İskoçya'nın "ulusal borçlardan devralacağı pay" gibi bazı sorunların çözülmesi gerekecek.

Referandumda "Hayır" oyu çıkması halinde ise Birleşik Krallık hükümetinin siyasal partilerin parlamentoda temsilini de kapsayan reformları gündeme getirmesi, İskoç Parlamentosu'na maliye ve vergi gibi alanlarda daha fazla yetki devrini kabul etmesi bekleniyor. Birlikten yana olan partiler bir süredir bu konuda hemfikir.

7- İskoçya bağımsız olursa para birimi ne olacak?

İskoçya'nın Euro'yu kullanmak, yeni bir para birimi oluşturmak ya da resmi bir anlaşma olmaksızın mevcut sterlini kullanmaya devam etmek gibi seçenekleri mevcut. Bölgesel yönetimin başbakanı Alex Salmond, İskoçya'nın, Birleşik Krallık'ın geri kalanı ile birlikte sterlini resmi para birimi olarak kullanmasını istiyor.

"Better Together" (Beraber Daha İyi) kampanyasının lideri İngiltere İşçi Partisi milletvekili Alistair Darling ise bağımsız bir İskoçya'nın sterlini kullanmaya devam edemeyeceği görüşünde. İşçi Partisi, Muhafazakârlar ve Liberal Demokratlar da aynı fikirde.

"Bağımsız İskoçya" Avrupa Birliği'ne başvuru ve üye olursa, 2004'ten itibaren başlayan uygulama nedeniyle zorunlu olarak Euro'yu kullanacak.

8-  Tartışma konusu olan Kuzey Denizi'ndeki petrol ve doğalgaz rezervleri ekonomik açıdan ne ifade ediyor, İskoçya'nın bağımsızlığı halinde paylaşım nasıl olacak?

İskoç hükümeti, coğrafi temelli bir hesaplamada Kuzey Denizi’ndeki petrol ve doğalgazdan elde edilen gelirlerin yüzde 94’ünün İskoçya tarafından sağlandığını savunuyor. Bağımsızlık durumunda Birleşik Krallık'ın bu varsayıma karşı çıkacağı ve İskoçya'nın karasularının sınırlandırılmasının iki ülke arasında anlaşmazlık yaratacağı düşünülüyor. Bu bölgedeki petrol rezervlerinden 40 milyar varil çıkarılmış bulunuyor, geride hâlâ 24 milyar varil petrol olduğu ve bu rezervin 30-40 yıl daha işletilebileceği tahmin ediliyor. İleride işletilecek rezervlerin tamamının değerinin yaklaşık 1 trilyon sterlin olduğu düşünülüyor.

Alex Salmond, petrol gelirlerinden gelen kârın onda birini Norveç'te olduğu gibi gelecek kuşakların kullanması için bir fonda toplamak istiyor. Bağımsızlıktan yana olanlar bu rakamın yılda 1 milyar sterlin olduğunu söylüyor.

9-  Bağımsız bir İskoçya Avrupa Birliği üyesi olabilecek mi?

İskoçya'nın Birleşik Krallık bünyesindeki AB üyeliği bağımsızlık sonrasında söz konusu olamayacak. "Bağımsız İskoçya" AB’ye üye olmak isterse, yeni bir devlet olarak başvuruda bulunması gerekecek. Kampanya sürecinde taraflar bağımsız bir İskoçya'nın şu anki pozisyonu ile mi AB üyeliği müzakeresi yürüteceği, yoksa yeni baştan mı sürece başlaması gerektiği konusunda da aynı fikirde değil.

İskoçya hükümeti, "Birleşik Krallık içinde AB'nin bir parçası oldukları" için bağımsızlık durumunda doğrudan üyelik müzakerelerine geçilebileceğini savunuyor. Bağımsızlık karşıtları ise, yeni bir devlet olarak İskoçya'nın, diğer ülkeler gibi AB'ye üyelik başvurusu yapması gerektiği görüşünde. Bu sürecin yıllar sürebileceği belirtilirken, AB, İskoçya’nın olası bağımsızlığı konusunda herhangi bir açıklama yapmadı.

10- İskoçya'nın olası bağımsızlığından sonra Birleşik Krallık bayrağı değişecek mi?

Yaklaşık 400 yıl önce I. James'in tahta çıkması ile birlikte İngiliz ve İskoç taçları birleşti. Bu birleşme, iki ülkenin bayraklarının da birleştirilmesiyle sonuçlandı.

Referandum sonrasında İskoçya'nın bağımsızlığı kesinleşirse Birleşik Krallık bayrağının nasıl olacağı tartışılıyor. İngiltere'de yazılı bir anayasa olmadığı için ülkenin bayrağı ile ilgili kâğıt üzerinde herhangi bir düzenleme yok. Buckingham Sarayı'nın yaptığı açıklamaya göre, bayrak gibi anayasal konulardan hükümet sorumlu. Hükümetten yapılan açıklama ise yüzyıllardır böyle bir konu ile karşılaşılmadığı ve bu konuda örnek alınacak bir tecrübenin bulunmadığı.

11- Sandıktan bağımsızlık çıkarsa, spora nasıl yansıyacak?

Referandum sonucu sandıktan 'Evet' çıkarsa İskoçya'nın bağımsız bir devlet olarak rekabet edeceği ilk büyük spor etkinliği Rio 2016 Olimpiyatları olacak. Ancak, Uluslararası Olimpiyat Komitesi (IOC) Başkan Yardımcısı Sir Craig Reedie, İskoçya'nın önce Birleşmiş Milletler üyeliğini kazanması gerektiğini söyledi. İskoçya'nın olası bağımsızlığı sonrasında Birleşmiş Milletler üyeliğinin ne kadar zaman alacağı bilinmiyor. BM üyeliği süreci, İskoçya'nın Rio 2016 Olimpiyatları'na katılmasına engel olabilir.

Futbolda ise İskoçya UEFA ve FIFA gözünde zaten bağımsız. Yani referandum sonucu futbolu pek etkilemeyecek.