Venezuela ile komşusu Guyana arasında yüzyıldan fazladır süren ihtilaflı Esequibo bölgesindeki gerginlik, tarafların karşılıklı olumsuz adımlarıyla artıyor.
Bölge, Guyana'nın ortalarında bulunan Esequibo Nehri'nin batısında yer alıyor.
Yüzölçümü yaklaşık 160 bin kilometrekare olan, 125 bine yakın nüfusu bulunan Esequibo veya Guyana Esequibo olarak bilinen bölge, zengin petrol rezervlerinin yanı sıra altın, kömür ve değerli taşlara sahip olmasıyla biliniyor.
Söz konusu ihtilaflı bölge Guyana'nın neredeyse üçte ikisine denk geliyor.
Sömürge döneminden bu yana iki ülke arasında tartışmalı bölge olarak bilinen Esequibo'da, özellikle 2015'te keşfedilen yüksek kaliteli petrol rezervleri ihtilafı artırdı.
Esequibo bölgesinin kendisine ait olduğunu savunan Venezuela hükümeti, 3 Aralık'ta, komşu ülke Guyana ile ihtilaflı bölgeye ilişkin düzenlediği referandumda, halkının yüzde 96'sının desteğini aldı.
Devlet Başkanı Nicolas Maduro, Esequibo bölgesinin Venezuela'nın yeni haritasına dahil edilmesi ve bu haritanın devletin bütün kurumlarına asılması talimatını verdi.
Guyana'nın Esequibo'daki askeri hareketliliğine yanıt olarak tartışmalı bölgeye yakın Tumeremo kasabasına askeri birlik sevk edilmesi emrini veren Maduro, yeni tedbirler alacaklarını duyurdu.
Komşu ülke Guyana tarafından yapılan son açıklamada ise Venezuela'nın "uluslararası hukuka aykırı şekilde" referandum yaptığı ve bölgesel barışı tehdit ettiği belirtildi.
Guyana Cumhurbaşkanı Irfaan Ali, kısa süre önce ihtilaflı bölgedeki askeri birlikleri ziyaret ederek, Venezuela'yı gören bir tepeden ülkesinin bayrağını göndere çekti.
Venezuela'nın tutumu
Venezuela hükümeti, 1899 Paris Tahkim Kararı'nın hükümsüz olduğunu ve 1966 Cenevre Anlaşması uyarınca bölgenin ülke topraklarına dahil edilmesi gerektiğini savunuyor.
Venezuela, Cenevre Sözleşmesi ve uluslararası hukuk uyarınca Esequibo bölgesini topraklarına dahil etmeyi ve orada yaşayanlara pasaport ve kimlik vermeyi taahhüt ediyor.
Maduro, farklı tarihlerdeki açıklamalarında, Cenevre Anlaşması'na göre, Esequibo'nun kendilerine ait olduğunu ve buranın kaynaklarının, Guyana tarafından ABD'li petrol şirketi Exxon Mobil eliyle sömürüldüğünü söyledi.
Esequibo tarihi
İki ülke arasındaki yüzyılı aşkın uyuşmazlık Guyana'nın 1831-1966 yıllarında Birleşik Krallık sömürgesi olduğu döneme dayanıyor.
Birleşik Krallık'ın Guyana için çizdiği sınırları kabul etmeyen Venezuela, ilk itirazını 1841'de ortaya koydu.
Taraflar arasında yürütülen diplomatik görüşmelerden sonuç alınamayınca anlaşmazlık 1897'de mahkemeye sevk edildi.
1899 Paris Tahkim Kararında, Esequibo Nehri, Birleşik Krallık'ın isteği doğrultusunda Guyana'nın batı sınırı olarak belirlendi.
Guyana'nın bağımsızlığını kazanmasına 4 yıl kala yeniden harekete geçen Venezuela, 1962'de konuyu yeniden gündeme getirdi ve Esequibo'nun kendi toprağı olduğunu yineledi.
Guyana tarafının argümanı
Bağımsızlığını 1966'da kazanan ve 1970'te İngiliz Milletler Topluluğuna dahil olan Guyana, o dönem Esequibo'nun kendisine ait olduğunu resmen ilan etti.
Guyana, iki ülke arasındaki sınırların İngiliz sömürge döneminde belirlendiğini ve 1899 Paris Tahkim Kararı'nın baz alınması gerektiğini savunuyor.
Guyana, Esequibo uyuşmazlığını 2018'de Birleşmiş Milletlerin yargı organı Uluslararası Adalet Divanına (ICJ) taşıdı.
ICJ, Venezuela'dan Guyana idaresindeki bölgelerde mevcut durumu değiştirecek eylemden kaçınmasını istedi.
Petrol keşfinden sonra Guyana zenginleşti
Guyana'nın, ABD'li enerji şirketi Exxon Mobile petrol çıkarma izni vermesinin ardından bölgenin ekonomik zenginlikleri kademeli olarak gün yüzüne çıktı.
Venezuela ise Guyana'nın Exxon Mobil'e petrol çıkarma izni vermesini o dönem yasa dışı ilan etti ve karara tepki gösterdi.
Ülkede günlük 1200 varil olan petrol üretiminin bugünlerde 400 bin varile ulaştığı, Guyana'nın petrol gelirlerine bağlı olarak geçen yıl yüzde 57 büyüdüğü ve bu yıl ise yüzde 25 büyümesinin beklendiği tahmin ediliyor.
Danışmanlık şirketi Rystad Energy, Guyana'nın petrol ve gazdan elde ettiği gelirin 2030'da yıllık 7,5 milyar doları yakalayabileceği değerlendirmesinde bulundu.
Dünya Bankası verilerine göre, son 20 yılda Guyana'nın kişi başına düşen milli geliri 2002'de 955 dolar iken, 2022'de 18 bin 989 doları aştı.
Ekonomi uzmanları Guyana'nın 2025'te yıllık 4,2 milyar dolar gelir edeceği ve 2040'ta ise bunun 157 milyar dolara ulaşabileceği tahmininde bulunuyor.
Taraflar arasında askeri çatışmanın çıkma olasılığı
Guyana, Venezuela'nın uluslararası hukuka aykırı şekilde kendisine ait toprağın ilhak edileceğini ve çatışma çıkmasından endişelendiğini açıklasa da uzmanlara göre, bu şimdilik zayıf bir ihtimal görülüyor.
Guyana askeri birliklerinin, ABD ile ortak tatbikat yaptığı ve Brezilya'nın sınıra askeri takviyede bulunduğu haberlere yansımıştı.
