T24 Dış Haberler
ABD Dışişleri Bakanlığı, ABD eski Başkanı Richard Nixon'ın Şili'deki 1973 darbesi sırasında aldığı bilgilere ışık tutan ve daha önce gizli tutulan iki istihbarat raporunun bazı bölümlerini yayımladı.
The Hill'in haberine göre; Eylül 1973 tarihli iki belge, Merkezi İstihbarat Teşkilatı'nın Şili'de yaşananlarla ilgili Nixon'a verdiği günlük brifinglerin bazı bölümlerini içeriyor.
11 Eylül 1973'te Salvador Allende'ye karşı gerçekleştirilen darbenin 50'nci yıl dönümüne kısa bir süre kala ortaya çıkan istihbarat belgeleri, Nixon'ın olası bir darbenin boyutları hakkında bilgi sahibi olabileceğini gösteriyor. Şili darbesi, ABD'nin Latin Amerika'da desteklediği darbeler arasında sayılıyor.
1973 Şili Darbesi
Şili'nin seçilmiş sosyalist devlet başkanı Salvador Allende, 11 Eylül 1973 günü bir darbeyle devrildi. Allende, Şili Sosyalist Partisi'nin kurucularındandı. Milletvekilliği, sentörlük, bakanlık ve Sosyalist Parti Genel Sekreterliği görevlerinde bulundu. Üç kez aday olduğu ve kaybettiği Cumhurbaşkanlığı'nı, 1970'te "Halk Birliği" adayı olarak girdiği seçimde kazandı. Seçimi kazanmasının ardından Şili'de sosyalist bir program uygulamaya başladı. Toprak reformu gerçekleştirdi ve zengin bakır madenlerini kamulaştırdı.
11 Eylül 1973'te General Augusto Pinochet komutasındaki silahlı kuvvetler, Başkanlık Sarayı'nı kuşattı. Saray bombalanmadan önce halka hitap eden Allende, "Az sonra sesimi artık duymayacaksınız. Ama hep sizinle olacağım. Beni vatana sadık bir onurlu insan olarak hatırlayın. Halkım kendini savunmalı ama feda etmemeli" dedi.
Allende'nin bu sözlerinin ardından Başkanlık Sarayı, Pinochet'nin kuvvetleri tarafından bombalandı. Yıllar sonra, Allende'nin çatışma sırasında intihar ettiği iddia edildi.
Darbeci general Pinochet, 1990 yılına kadar iktidarda kaldı. Pinochet'nin iktidarda kaldığı 17 yıllık dönemde yaklaşık 2 bin 279 kişi siyasi nedenlerle öldürüldü, binden fazla insan "kayboldu", 30 bin civarında kişi işkence gördü ve sayısı birkaç bini bulan kişi sürgün edildi.
|
Nixon, erken darbe girişimi olasılığından haberdar
8 Eylül 1973 tarihli belge, Nixon'ın Şili Deniz Kuvvetleri, Hava Kuvvetleri ve Kara Kuvvetleri'nin dahil olduğu "erken bir askeri darbe girişimi olasılığı" hakkında bir dizi rapordan haberdar olduğunu gösteriyor ancak belgede henüz koordineli bir darbe planına dair böyle bir kanıt olmadığı belirtiliyor.
8 Eylül tarihli belgede Allende'nin silahlı kuvvetlerin istifasını isteyeceğine inandığı ve "yandaşları ile ordu arasında bir 'silahlı çatışma' olasılığını gündeme getirdiği" belirtiliyor.
Allende'nin son kez halka hitap etmeye giderken çekilen fotoğrafı
Brifinge göre, Nixon'a Allende'nin destekçilerinin böyle bir olayda başarılı olmak için yeterli silaha sahip olmadığına inandığı ve silahlı kuvvetler bunu durduracağı için daha fazla silah dağıtmak için çok geç olduğu söylendi. Belgede Allende'nin durumun "ciddi" olduğuna ve "bazı taktiksel geri çekilmeler" gerektirdiğine dair inancı ayrıntılı olarak anlatılıyor.
Brifingde, Allende'nin "kendisine karşı muhalefetin sürdürdüğü baskılardan ve özellikle de ordunun niyetlerinden endişe duyduğu" yazıyor.
Darbe günü brifingi: "Etkili bir planları olmayabilir"
Darbe günü olan 11 Eylül 1973 tarihli ikinci bir belgede ise "donanma subaylarının Allende hükümetine karşı askeri eylem başlatma planları" ele alınıyor.
Brifingde, "Askeri yetkililer siyasi ve ekonomik düzeni yeniden tesis etme konusunda giderek daha kararlı hale gelseler de, yaygın sivil muhalefetten yararlanacak etkili bir şekilde koordine edilmiş bir planları olmayabilir" deniyordu.
Ulusal Güvenlik Arşivi'nin 2022'de yaptığı açıklamada, darbeden 3 yıl önce Nixon, dönemin CIA Direktörü Richard Helms'e, Allende'nin göreve başlamasını engellemek amacıyla askeri bir darbe başlatarak "Şili'yi kurtarması" yönünde emir verdiğini belirtmişti.
ABD Dışişleri Bakanlığı'ndan yapılan açıklamada, "Daha önce gizliliği kaldırılan binlerce belgeyle birlikte, bugün bu belgelerin yayınlanması ABD-Şili ortaklığına olan bağlılığımızı göstermektedir ve kendi ülkelerimizde ve dünya çapında demokrasi ve insan haklarını teşvik etmeye yönelik ortak çabalarımızla tutarlıdır" denildi.
Şili'nin dış ilişkilerden sorumlu müsteşarı Gloria de la Fuente, Biden yönetimine belgelerin gizliliğinin kaldırılması talebine olumlu yanıt verdiği için teşekkür etti. Fuente, "Belgelerin gizliliğinin kaldırılması hakikat arayışını teşvik ediyor ve ülkelerimizin demokratik değerlere olan bağlılığını güçlendiriyor" dedi.
Boric talep etmişti
1 Ağustos'ta Şili Cumhurbaşkanı Gabriel Boric hükümeti, ülkedeki askeri darbeye ilişkin belgelerin açıklanması için Biden yönetimine talepte bulundu.
Resmi dilekçeyi veren Şili'nin ABD'deki büyükelçisi Juan Gabriel Valdés, "11 Eylül 1973 sabahı [Başkan Nixon'ın] masasında ne gördüğünü hâlâ bilmiyoruz" demişti.
