Sarah Ibrahim & Heather Sharp
BBC Dünya Servisi
Amazon'un kurucusu Jeff Bezos'un sahibi olduğu uzay şirketi Blue Origin, yeniden kullanılabilir New Glenn roketini Florida'daki Cape Canaveral Uzay İstasyonu'ndan yörüngeye fırlatmaya hazırlanıyor.
Fırlatma Pazartesi günü yaşanan teknik bir sorun nedeniyle Perşembe gününe ertelendi.
Elon Musk'ın sahibi olduğu SpaceX şirketinin Starship roketi, geçen sene tarihi bir ilke imza atmış ve fırlatma kulesine geri döndürülmüştü.
Blue Origin ve SpaceX, uzay araştırmalarında rakipler ve her ikisi de 20 yıldan uzun süre önce kuruldu.
SpaceX ise son yıllarda uzay yarışında farkı açıyordu.
Peki, Blue Origin'in bu fırlatmayı sorunsuz tamamlaması aralarındaki yarış için ne anlama gelecek?
SpaceX ve Blue Origin neleri başardı?
Space X, Falcon 1 roketini 2008 yılında yörüngeye yerleştirdi ve ilk olarak 2012 yılında da Uluslararası Uzay İstasyonu'na (ISS) kargo taşıdı.
Şu ana kadar Falcon 9 roketiyle 400'den fazla fırlatma gerçekleştiren şirket, uyduların yanı sıra, Uluslararası Uzay Üssü'ne mürettebat ve kargo da taşıyor.
Blue Origin'in New Shepard roketi ise dokuzu insanlı 28 uçuş yaptı. Şirket, şu ana kadar yörüngeye bir uzay aracı göndermedi.
Her iki şirket de uzay aracının fırlatmadan sonra ayrılan roket bölümünün yeniden kullanımını geliştirmek için çalışıyor.
Bu teknoloji, çok daha düşük maliyetli uzay yolculuğunun önünü açtı.
SpaceX iki büyük uzay aracı geliştirdi: Falcon Heavy ve şimdiye kadar yapılmış en büyük ve en güçlü uzay aracı Starship.
Starship altı test uçuşu gerçekleştirirken, bunların birkaçı patlama ile bitti.
Yeniden kullanılabilecek şekilde üretilen Starship, Ekim 2024'te ilk kez fırlatma kulesi tarafından havada yakalandı. Fırlatma kulesinin iki dev mekanik kolu, roketin alt kısmındaki Super Heavy güçlendiricisini yakaladı.
SpaceX böylece, yeniden kullanılabilir ve kısa sürede yeniden fırlatılabilir roketler geliştirme hedefine bir adım daha yaklaştı.
Blue Origin'in New Glenn'i Falcon Heavy'den daha büyük, ancak Starship'ten daha küçük.
New Glenn'in güçlendirici kısmı da yeniden kullanılabilir şekilde tasarlandı.
Fırlatmanın ardından güçlendiricinin ayrılması ve Atlantik Okyanusu'nda konuşlandırılan özel yapım bir platforma inmesi planlanıyor. Bu platforma Bezos'un annesi Jacklyn'in adı verildi.
Blue Origin, ilk fırlatmanın başarılı bir inişle sonlanmasının "pastanın üzerindeki çilek" olacağını söyleyerek beklentilerinin sınırlı olduğunu açıkça belirtti.
Blue Origin'in sivil uzay turizmi programı, en genç astronot 18 yaşındaki Oliver Daemen, en yaşlı astronot 90 yaşındaki Ed Dwight'ın yanı sıra, bilim kurgu dizisi Star Trek'ten aktör William Shatner'ı da uzayın sınırına götürdü.
Milyarderler neden uzaya yatırım yapıyor?
Elon Musk'a göre insan ırkının devamlılığını sürdürebilmesi için birden fazla gezegene yayılması gerekiyor. Musk, Mars'ta bir koloni kurma vizyonundan uzun süredir söz ediyor.
Forbes 1 Ocak'ta e-ticaret şirketi Amazon'un kurucusu Jeff Bezos'u dünyanın en zengin ikinci insanı olarak listeledi.
Bezos, Blue Origin'e daha fazla odaklanmak için 2021 yılında Amazon'un CEO'luğundan istifa etmişti.
Daha önce "çocuklarımızın ve onların çocuklarının geleceği için" uzaya açılmanın gerekli olduğunu savunuyor ve "Dünya'daki sorunları çözmek için bunu yapmamız gerekiyor" diyordu.
Blue Origin şirketinin, "Dünya'nın yararı için uzayda yaşayan ve çalışan milyonlarca insan vizyonuyla" kurulduğu da belirtiliyor.
Ancak milyarderlerin uzay yarışı eleştirilerin de konusu oluyor.
Harcanan devasa miktarların, iklim değişikliği ve sağlık alanına aktarılabileceğine işaret ediliyor.
Hayatının büyük bir bölümünü dünyanın en zengin insanı olarak geçiren Microsoft'un kurucu ortağı Bill Gates de bu görüşteydi.
Gates, 2023 yılında BBC'ye verdiği röportajda, "Mars'a gitmek oldukça pahalı. Bunun yerine kızamık aşısı satın alabilir ve bin dolara hayat kurtarabilirsiniz" demişti.
New Glenn'in başarısı ne anlama gelebilir?
London School of Economics'te uzay araştırmaları etiği ve politikaları konusunda çalışan Dr. Jill Stuart, bunun "Blue Origin için büyük bir an" olduğuna işaret ediyor.
Başarılı bir fırlatmanın "SpaceX'in gerisinde kalan şirkete olan güveni tazeleyeceğini" söylen Stuart şöyle devam ediyor:
"ABD hükümeti verimliliği ve gelişmeyi teşvik edecek bir rekabet ortamı istiyor."
Şirketler arasında, kimin en büyük roketi fırlatabileceğinden çok, hükümet ihalelerini kimin kazanacağı üzerinden rekabet yaşanıyor.
Durham Üniversitesi'nde astropolitik alanında çalışan Doç. Dr. Bleddyn Bowen, "uzay araştırmaları ve seyahatlerinin hala devlet bütçesi ile yapılabildiğine" işaret ederek "özel şirketlerin esas olarak devlet ihaleleri için rekabet ettiğine" dikkat çekiyor.
Musk ve Bezos birbirleri hakkında ne düşünüyor?
İki milyarder işadamı birbirlerine kamuoyu önünde de birden fazla kez meydan okudu.
Blue Origin, Elon Musk'ın SpaceX'ine 2,9 milyar dolarlık dava da açtı.
Blue Origin, Ay seyahati ile ilgili bu anlaşmada "temel sorunlar" olduğunu iddia etmişti.
Blue Origin bu davayı kaybetti, ancak daha sonra kendi Ay'a iniş sözleşmesini kazandı.
Akademisten Stuart gelecekte bu iki şirketin daha fazla davalık olabileceğini söylüyor.
"Elon Musk gibi insanlar sanki burası Vahşi Batı'ymış ve uzayda istediklerini yapabilirlermiş gibi davranmayı seviyorlar" diyor ve devam ediyor:
"Ama gerçekte uzaya bir şey fırlatmak için geçmeleri gereken pek çok güvenlik ve çevresel prosedür var. İşlerin dava konusuna dönüşebileceği pek çok başka şey var."
Son zamanlarda Musk ile Başkan Donald Trump arasındaki yakın ilişkinin özel şirketlerin ABD uzay programlarına katılımı açısından ne anlama gelebileceği konusunda spekülasyonlar yapılıyor.
Ancak Bezos Reuters'a yaptığı açıklamada bu konuda endişeli olmadığını söyledi.
"Elon bunu kişisel çıkarları için değil kamu yararı için yaptığını çok açık bir şekilde ifade etti. Ve ben de ona inanıyorum" dedi.
Musk ise pazartesi günkü fırlatma girişimi öncesinde X'te yaptığı paylaşımda Blue Origin'e "iyi şanslar" diledi.
Blue Origin SpaceX'e yetişmeye çalışırken, bu uzlaşmacı tavır çok da uzun sürmeyebilir.
