Fernando Duarte
BBC Türkçe
Brezilya kıyılarının 1.000 km açıklarında yer alan bir ada olan Trindade, bakir kumsalları ve eşsiz biyoçeşitliliği ile az sayıda ziyaretçisini büyülemeyi başarıyor.
Ancak yine de dikkat edilmesi gereken bir şey var. Turistlerin oraya gitmesine izin verilmiyor. Adadaki insan varlığı, Brezilya Donanması’na ait bir karakol ile tek seferde yalnızca altı araştırmacının girebildiği bir araştırma merkezi ile sınırlı.
Ancak Güney Atlantik'te sadece 10 kilometrekarelik bir alana sahip bu uzak, izole karakol bile plastik kirliliğinden kaçamıyor.
Brezilyalı genç bir bilim insanı, çöplerin Trindade'de doğal tortularla karışarak mavimsi "plastik kayalar"oluşturduğunu keşfetti.
BBC’ye konuşan Brezilya’daki Parana Federal Üniversitesi’nde görevli jeolog Fernanda Avelar, “Tamamen çılgınca ve beklenmedik bir şeydi” diyor.
Hawaii, İngiltere ve Japonya’daki ‘plastik kayalar’
Fernanda bu durumu, 2019'da Trindade'deki erozyon gibi jeolojik riskler üzerine araştırma yaparken keşfetti.
30 yaşındaki bilim insanı, nesli tükenmekte olan yeşil deniz kaplumbağalarının yuva yeri olan Kaplumbağalar Plajı yakınlarındaki bir patikada yürürken maviye çalan kayalara rastladı.
İlk başta, birkaç kayanın yüzeyini kaplayan yaklaşık 12 metrekarelik çıkıntının, jeologların konglomera dediği şey olduğunu düşündü. Konglomeralar, dünyanın dört bir yanındaki kumsallarda yaygın olarak bulunan tortul bir kaya türü.
Ancak bu kayanın rengi, bir şeylerin yolunda gitmediğine dair emarelere sahipti.
Söz konusu yolculuğu sırasında adada internet kesikti. Bu nedenle Fernanda, numuneleri anakarada kimyasal analize göndermek için birkaç hafta beklemek zorunda kaldı. Yapılan analiz neticesinde, kayaların plastik ile taşlar arasındaki etkileşimle oluştuğu ortaya çıktı.
2022'nin sonlarında Trindade'ye dönen Fernanda, bulgularını Marine Pollution Bulletin (Deniz Kirliliği Bülteni) isimli bilim dergisinde yayımladı.
Daha önce birkaç kez Trindade'de bulunduğunu belirten Fernanda, “Daha da endişe verici olan şu ki, bu tür bir oluşumu hiç fark etmedim” diyor.
Plastik kayalar ilk kez bulunmadı. Yapılan çalışmalarda bu oluşumlar, Hawaii'deki Kamilo Plajı'nda ve İngiltere'nin güneybatı kıyısında ve ayrıca Japonya'da da tespit edildi. Ancak Fernanda’nın iddiasına göre, Trindade'de bulunan bu oluşumlar, şimdiye kadarki bulunanlar arasında en uzakta olanlar.
Yeni tip ‘plastik kayalar’
Brezilyalı bilim insanı ve ekibi keşfettikleri “yapay” kaya türüne plastiston adını verdi.
Jeologlar, daha önce plastiklerin oluşturduğu iki farklı kaya türüne daha rastlamışlardı. Bunlardan biri ilk olarak 2014 yılında Hawaii'de gözlemlenen plastigomerattı. Bu tür, erimiş plastikle bir arada tutulan kaya parçaları, tortular, kum ve kabukların bir karışımından oluşuyor.
Diğeri ise piroplastik olarak biliniyor ve ilk olarak 2019'da İngiltere’nin Cornwall şehrindeki Whitsand Körfezi'nde gözlemlendi. Bunlar yandıktan ve erozyona uğrayan ve kaya görünümü kazanan plastik parçaları.
Fernanda, plastistonların ise “neredeyse tamamen plastikten oluşan ve birkaç birleşmemiş tortu içeren kompakt, homojen kayalar" olduğunu söylüyor. Üç tür “plastik kayanın” da ekibi tarafından Trindade'de bulunduğunu da sözlerine ekliyor.
Brezilyalı jeolog, ekibi tarafından yapılan kaya analizinde, plastiğin balık ağlarındaki kalıntıların deniz akıntılarıyla adaya geldiği sonucuna ulaştıklarını söylüyor. Ancak alışılageldik çöp izleri de bulundu.
Fernanda, Trindade'de insan kaynaklı jeolojik etkilerin sıkı koruma altındaki yerlere bile nasıl ulaştığını gördüklerini söylüyor.
Sahillerde, uzak adalarda, dağlarda, kutup bölgelerinde ve hatta okyanusun derinliklerinde plastik nesneler bulunmuş olsa da, gezegenimizle bu etkileşim arasındaki ilişki hakkında çok az şey biliyoruz.
'Biyoçeşitlilik için tehdit'
Yine de jeoloji, Fernanda’nın tek endişesi değil. Bilim insanı, Trindade'deki plastik varlığın, yalnızca orada bulunan balık, yengeç ve kuş gibi hayvan türleri de dahil olmak üzere adanın biyolojik çeşitliliği için bir risk oluşturduğunu söylüyor.
“Adanın ekolojik açıdan en önemli yerlerinden biri olan Kaplumbağalar Plajı'nda böyle bir şey bulmak çok daha korkunçtu.
“Trindade, yeşil kaplumbağalar için Brezilya'daki en büyük yuvalama alanı. Ama artık plastik, tüm bu hayvanlar için besin zincirini istila etme potansiyeline sahip.”
Fernanda, makalesinde ekibiyle birlikte söz konusu "istilanın" jeolojik yönlerini tartışmaya odaklandı.
Araştırma ekibi, bulunan "plastik kayalar" sayesinde, insanların artık "jeolojik ajanlar" olarak hareket ettiğini ve daha önce tamamen doğal olan ve Dünya tarafından milyarlarca yıl boyunca kaya oluşumları için kullanılan süreçleri de etkilediğini gösteriyor.
Fernanda, “Bu kayaların ne kadar dayanacağını bilmiyoruz - adanın yüzyıllar boyunca jeolojik kaydının bir parçası olabilirler" diyor.
Antroposen çağı
Brezilyalı bilim insanı, Trindade'deki bulguların, bilim çevrelerini uzun süredir uyarıda bulundukları bir şeyi güçlendirdiğini iddia ediyor: İnsan faaliyeti gezegenimizi o kadar geri dönülmez bir şekilde değiştirdi ki, Antroposen olarak adlandırılan yeni bir jeolojik çağa girdik. (Bu terim resmi olarak kabul edilmedi.)
“Trindade'yi 2017'de ziyaret ettiğimde bu kayalar yoktu. Bu kadar çabuk oluşmuş olabileceklerini düşünmek ürkütücü. Ayrıca, uzun vadeli sonuçlarının ne olacağını hâlâ bilmiyoruz."
Ancak bu, adanın karşılaştığı ilk ekolojik tehdit değil.
Adanın kayalık arazisi bir zamanlar ormanlarla kaplıydı. 17. yüzyılda, ünlü astronom Edmond Halley karaya çıkıp Trindade'i İngiliz kraliyeti için almaya çalıştığında, keçi ve bazı hayvanlar bu ormanların büyük kısmını yok etti.
Yırtıcı hayvanların yokluğunda, hayvanlar kontrolsüz bir şekilde çoğaldı. Ancak 1994'te Brezilyalı yetkililer, Trindade'yi “nefes alması” için koruma altına aldı.
Ama yeni düşman plastik ve onunla mücadele etmek daha da zor olabilir.
