Shumaila Jaffery
BBC News, İslamabad
İran'ın Pakistan'da gerçekleştirdiği ve Ceyş el Adl isimli militan grubu hedef aldığı son saldırıları, Orta Doğu'daki çatışmanın bölge dışına taşacağı yönündeki endişeleri arttırdı.
Pakistan hükümeti saldırıda iki çocuğun öldüğünü ve üç kişinin de yaralandığını bildirdi.
Füze saldırılarının "kabul edilemez" olduğunu söyleyen İslamabad hükümeti saldırılara misilleme yapılacağı uyarısında bulundu.
İran, Pakistan'la sınırında faaliyet gösteren Sünni militan grup Ceyş el Adl’ın ABD ve İsrail tarafından desteklendiğini iddia ediyor. Grup geçmişte İran güvenlik güçlerine yönelik bazı saldırıların sorumluluğunu üstlenmişti.
Ceyş el Adl: ‘Adalet Ordusu’
Ceyş el Adl ya da "Adalet ve Eşitlik Ordusu" İran hükümetine muhalif silahlı bir militan grup. Örgüt kendisini İran'ın Sistan-Beluçistan eyaletinde "Sünni haklarının savunucusu" olarak tanımlıyor.
İran, daha önce Cundullah (Allah'ın Askerleri) olarak bilinen militan grubun lideri Abdülmalik Rigi'yi 2009 yılında İran güvenlik güçlerini bombalamak ve İngiltere ile ABD'nin ajanı olmak suçlamalarıyla tutukladı. Rigi 2010’da da asılarak idam edildi.
O dönemde İran'da görev yapan eski bir Pakistanlı diplomat olan Muhammed Abbasi, Pakistan'ın Rigi'nin tutuklanmasında önemli bir rol oynadığını söyledi.
ABD istihbaratına göre Ceyş el Adl'in birçok patlama ve saldırıya karışmış durumda. 2005 yılında İran'da eski Cumhurbaşkanı Mahmud Ahmedinejad'a düzenlenen saldırı da bunlardan birisi.
Ceyş el Adl tarafından üstlenilen operasyonlar genelde Sistan-Beluçistan eyaletinde gerçekleştirildi.
İran neden Pakistan'ı vurdu?
İran Devrim Muhafızları, önce Irak ve Suriye'deki hedeflere saldırdı. Bir gün sonra da Pakistan’daki hedeflere balistik füzeler fırlattı.
Eski bir bakan ve dış politika uzmanı olan Müşahid Hüseyin Sayed, bu hamlenin Pakistan için bir sürpriz olduğunu söyledi.
Eski bakan, “Şahsi kanaatimce, bu onların derin devletinin - İran Devrim Muhafızları'nın - gizli operasyonu gibi duruyor ve daha geniş bir bakış açısını gerektiriyor” dedi.
Sayed, saldırının ikili anlaşmaların ve uluslararası protokollerin ihlali olduğunu belirtti ve "Gazze'de bir soykırım yaşandığını" hatırlatarak, böylesi bir dönemde İslami birlik ruhunun baltalandığını savundu.
Öfkesini İsrail'e yöneltmek yerine Tahran'ın 24 saat içinde üç Müslüman ülkeyi vurduğunu söyleyen Sayed şöyle devam etti:
“Böylesi bir ikiyüzlülük ve çifte standart güçlü bir kınamayı hak ediyor.”
Pakistan-İran gerilimleri
Tarihsel olarak Pakistan-İran ilişkileri inişli çıkışlı bir seyir sergiledi.
İran, 1947 yılında Pakistan'ın bağımsızlığını tanıyan ve İslamabad yönetiminin yurtdışındaki ilk büyükelçiliğine ev sahipliği yapan ilk ülkeydi. Her iki ülke de Soğuk Savaş sırasında işbirliği yapmış ve jeopolitik olarak geniş ölçüde aynı çizgide yer almıştı.
Pakistan ve Hindistan arasında Ağustos-Eylül 1965 arasında yaşanan 1965 Hint-Pakistan Savaşı sırasında Tahran İslamabad'ı destekledi.
Ancak 1979’daki İran Devrimi ve Suudi Arabistan'dan ilham alan Vahabi İslamcılığın Pakistan'daki artan etkisi (Afganistan'daki çatışmaların da etkisiyle) İran ve Pakistan arasındaki güvensizliğin artmasına neden oldu.
İran 1990'larda Pakistan'da mezhepçiliği ve Şii vekilleri teşvik etmekle suçlandı. Tahran da İslamabad'ın Kabil merkezli Taliban hükümetine verdiği destekle ilgili rahatsızdı.
İran'ın Hindistan ile artan işbirliği ve Pakistan'ın ABD ile yürüttüğü stratejik ittifakı, iki ülkenin arasının daha da açılmasına neden oldu.
2018 yılında İran, Hindistan ile İran'ın Çabahar limanının bir bölümünün kontrolünü Yeni Delhi yönetimine devretmek üzere bir anlaşma imzaladığında İslamabad bu durumla ilgili şüpheci bir yaklaşım sergiledi.
Bu gelişme Pakistan'da Hindistan ve İran'ın, Çin-Pakistan Ekonomik Koridoru'nun önemi noktası Gwadar limanının stratejik önemini azaltmaya yönelik karşı hamleleri olarak yorumlandı.
Tüm bunlara rağmen iki ülke hiçbir zaman büyük bir anlaşmazlığa düşmedi. Ancak ikili ilişkilerinin potansiyelini de tam olarak kullanamadılar.
İslamabad Stratejik Araştırmalar Enstitüsü'nde araştırma görevlisi Arhama Siddiqa'ya göre iki ülke arasındaki ilişkiler 2021'den bu yana olumlu bir seyir izliyor.
Yine de Pakistan son gelişmeleri ihtiyatlı bir biçimde izliyor.
BBC’ye konuşan Arhama, “Pakistan toprak bütünlüğünden ödün veremez ama aynı zamanda başka bir cephe açmak da istemiyor. Hindistan ve Afganistan ile ilişkiler sorunlu. İslamabad başka bir komşusunun iyi niyetini kaybetmeyi göze alamaz” diyor.
Savunma analisti Ikram Sehgal BBC'ye yaptığı değerlendirmede Pakistan'ın İran'la makul ilişkiler kurabildiğini söyledi.
Pakistan'ın "Suudi kampının" bir parçası olmayı reddettiği zamanlar oldu. Özellikle de 2015'te Suudi liderliğindeki Sünni koalisyon Yemen'deki iç savaşa müdahale ettiğinde Pakistan bunun bir parçası olmayı reddetti.
Pakistan, ülke içindeki Sünni ve Şii nüfus arasında yeni fay hatları yaratabileceğini düşündüğü mezhepsel bir bölgesel çatışmaya katılmanın tehlikesini gördü.
Ancak İran ve Suudi Arabistan arasındaki son yakınlaşma bu tür baskıları azalttı.
Sehgal, İran'ın da başka bölgesel çatışmalara dahil olurken komşusuyla yeni bir çatışma başlatamayacağını anladığına inanıyor. Ülke ayrıca ABD yaptırımları altında zorluklar yaşıyor.
Pakistan’ın militan gruplara karşı harekete geçmesi ve topraklarının başka ülkelere saldırmak için kullanılmasına izin vermemesi gerektiğini savunan Sehgal, şunları diyor:
"İran da bu tür yıkıcı eylemlerden kaçınmalı. İletişim ve koordinasyon içinde olmalılar. Aksi takdirde bu tür hamleler bölgeyi, halkının göze alamayacağı başka bir savaşın eşiğine getirme potansiyeline sahip.”
