Cinsel Yolla Bulaşan Enfeksiyon (CYBE), cinsel ilişki veya cinsel temas yoluyla bir kişiden diğerine geçen enfeksiyonlara verilen genel ad.
Dünya Sağlık Örgütü'ne (WHO) göre, dünya çapında her gün bir milyondan fazla kişi cinsel ilişki kaynaklı enfeksiyon kapıyor.
Bu enfeksiyonların çoğu bir semptom göstermiyor ve zor tespit ediliyor.
Bir hastalık olarak ortaya çıktıklarında veya semptom gösterdiklerinde ise buna Cinsel Yolla Bulaşan Hastalık (CYBH) adı veriliyor.
CYBE'ler genellikle cinsel ilişkiyle bulaşıyor, ancak bazı özel durumlarda tensel cinsel temas ile de bulaş gerçekleşebiliyor.
Bazı CYBE'ler ise hamilelik, doğum veya emzirme sırasında anneden çocuğa geçebiliyor. Kan nakli veya iğne paylaşımı ile de bulaşabiliyor.
CYBE'ler kanser, kronik pelvik ağrı, dış gebelik ve kısırlık gibi ciddi sonuçlar doğurabiliyor.
CYBE türleri nelerdir?
Cinsel temas yoluyla bulaşabilen 30'dan fazla farklı bakteri, virüs ve parazit bulunuyor.
Bireyler aynı anda birden fazla cinsel hastalık da taşıyabiliyor.
En yaygın CYBE'ler frengi, bel soğukluğu, klamidya ve trikomoniyazdır. Ve bu enfeksiyonların hepsi tedavi edilebilir.
Semptomları neler?
Cinsel yolla bulaşan enfeksiyonlar genellikle asemptomatiktir yani semptom göstermezler. Veya yalnızca hafif semptomlara neden olurlar.
Farkında olmadan da bu enfeksiyonları kapmak mümkündür.
Ancak semptom göstermeseler de bu enfeksiyonlar cinsel yolla bulaşabilir ve tehlikeli olabilir.
Olası cinsel hastalık semptomları:
- Penisten veya vajinadan olağandışı akıntı
- Genital bölgede yaralar veya siğiller
- Ağrılı veya sık idrara çıkma
- Genital bölgede kaşıntı ve kızarıklık
- Ağız içinde veya çevresinde kabarcıklar veya yaralar
- Anormal vajinal koku
- Anal kaşıntı, ağrı veya kanama
- Karın ağrısı
CYBE'ler neden bu kadar yaygın?
WHO, 2020 yılında en yaygın dört CYBE türünden en az biri kaynaklı olarak 374 milyon yeni enfeksiyon tespit edildiğini açıkladı.
Bunlar arasında 156 milyon ile Trikomoniyaz başı çekiyor.
Klamidya 129 milyon ile ikinci, bel soğukluğu 82 milyonla üçüncü ve frengi yedi milyon ile dördüncü en yaygın CYBE olarak tespit edildi.
2016 yılında yapılan araştırmalar, 490 milyondan fazla insanın genital herpes ile yaşadığı tahminini açıkladı. Dünya genelinde 300 milyon kişinin de HPV enfeksiyonu ile yaşadığı düşünülüyor.
WHO istatistikleri, HPV enfeksiyonunun kadınlarda rahim ağzı kanserinin ve eşcinsel erkeklerde de anal kanserin birincil nedeni konumunda olduğunu gösteriyor.
WHO Küresel HIV, Hepatit ve CYBE Program Direktörü Dr. Teodora Elvira C. Wi, verilerin bu kadar yüksek olmasını, “Seks biyolojik bir ihtiyaçtır. Bu, yemek içmek gibi, insan doğasının bir parçası. Ve seks yapıyorsanız CYBE kapabilirsiniz” diyerek açıklıyor.
Doktor Wi ayrıca CYBE'lerin çoğunlukla asemptomatik olması nedeniyle insanların bu enfeksiyonları bilmeden başkalarına aktarabildiğine dikkat çekiyor.
Wi, kültürel dönüşüm içinde insanların daha sık ve daha fazla partnerle cinsel ilişki kurmaya başlamasının CYBE’lere yakalanma riskini artırdığını söylüyor ve flört uygulamalarının artan kullanımının da altını çiziyor.
Ancak son araştırmalar, gelişigüzel cinsel ilişki kuran bekar genç yetişkinlerin sayısının azaldığına işaret etse de, prezervatif kullanımında da bir azalma olduğu görülüyor.
Doktor Wi, HIV tedavisinin bulunmadığı dönemde cinsel olarak aktif kişilerin, prezervatif olmadan gelişigüzel cinsel ilişki kurma konusunda dikkatli olduklarını vurguluyor.
Wi, dünyanın birçok yerinde insanların HIV testi yaptırıp ilaçlarını aldıktan sonra iyileşebileceklerine inanmaya başlamalarının “prezervatif kullanımını azalttığını” söylüyor.
WHO verilerine göre 2022 yılında 1,3 milyon kişiye HIV virüsü bulaştı.
Kuruluş, her yıl 600 binden fazla kişinin HIV taşıdıklarının farkında olmama, tedavi görmeme veya tedaviye çok geç başlama gibi sebeplerle bu virüsten öldüğünü açıklıyor.
Kendinizi CYBE'den nasıl koruyabilirsiniz?
WHO CYBE Program Direktörü Dr. Teodora Elvira C. Wi bu soruya, “Lütfen prezervatif kullanın. Sizi bir CYBE'ye yakalanmaktan koruyacak olan tek şey budur" yanıtını veriyor:
“Çok iyi tanımadığın biriyle seks yapacaksan ya da bu gelişigüzel bir cinsel ilişkiyse bu noktada sorumluluk sahibi olman gerekiyor. Prezervatif kullanmayı ve prezervatifli ilişkiden zevk almayı öğrensen iyi olur.”
Uzmanlara göre prezervatiflerin doğru kullanımı CYBE'lere yakalanma ve bulaştırma riskini büyük ölçüde azaltıyor, ancak tamamen ortadan kaldırmıyor.
Latekse alerjisi olan kişilereyse, poliüretan prezervatif kullanmaları tavsiye ediliyor.
CYBE belirtileri gösteren kişilere de, derhal bir sağlık kuruluşuna giderek test yaptırması öneriliyor.
Dr. Wi, “Eczaneye gitmek çözüm değil çünkü bunun bir faydası olmayacak. Eğer doğru tedavi edilmezseniz, bunun kısırlık gibi ciddi sonuçları olabilir” uyarısını yapıyor:
"CYBE'leri ihmal etmek pelvik inflamatuar ve sorunlu hamilelik gibi ciddi sağlık sorunlarına yol açabilir. Bel soğukluğu ve Klamidya nedeniyle her yıl bir ila iki milyon kısırlık vakası ile karşılaşılıyor.”
Hamilelik sırasında frenginin her yıl 143 ölü doğum ve 61 bin neonatal ölüme neden olduğu söyleyen Wi, 355 bin civarında sorunlu doğumun nedeni olarak bu hastalığı gösteriyor.
HPV'nin de yılda yaklaşık 342 bin rahim ağzı kanseri ölümüne neden olduğunu kaydediyor.
CYBE'lerin tedavileri nelerdir?
Bakteri veya parazitlerin neden olduğu cinsel yolla bulaşan enfeksiyonlar antibiyotiklerle tedavi edilebilir ancak herpes veya HPV gibi virüslerin neden olduğu CYBE'lerin tedavisi bulunmuyor.
Ancak ilaçlar semptomları hafifletebiliyor ve enfeksiyonun yayılma riskini azaltabiliyor.
HPV ve hepatit B'yi önleyen aşılar da bulunuyor.
Dr Wi, DSÖ'nün bel soğukluğu aşısı ile ilgili araştırmalarını sürdürdüğünü, genital herpes için tedavi edici bir aşının da benzer şekilde geliştirilme aşamasında olduğunu söylüyor.
Klamidya aşı ile ilgili çalışmalar henüz başlangıç aşamada bulunuyor. Dr Wi, frengi aşısının geliştirilmesine yönelik de çalışmalar olduğunu anlatıyor.
Hükümetler CYBE'leri önlemek için ne yapabilir?
Dünyanın genelinde, CYBE'lerin önlenmesi ve kontrolüne yönelik hükümet finansmanı sınırlı durumda.
Dr. Wi bu finansman eksikliğinin altında yatan sebepler arasında “CYBE kapan kişilere yönelik damgalamayı” da sayıyor ve siyasilerin CYBE tedavilerine bütçe ayırmanın oy getirmeyeceği görüşünde olduğunu savunuyor.
Hükümetlerin sağlık hizmetlerine daha kolay ve daha uygun fiyatlı erişim sağlaması ve hızlı, bakım noktası testleri ve aşılar gibi yaygın CYBE'lerin teşhis ve tedavisine yönelik araçların geliştirilmesi için daha büyük fon sağlaması gerektiğini vurguluyor.
Dr. Wi, bu hastalıkların tamamen kontrol altına alınmasının yolunun, hükümetlerin gerekli ilgiyi göstermesinden geçtiğini vurguluyor:
“CYBE’ler bulaşıcı bir hastalık olarak tamamen ihmal ediliyor. Bu hastalıkların toplum tarafından damgalanmasının önüne geçmemiz ve onları diğer enfeksiyonlar gibi tedavi etmemiz gerekiyor”
