Cumhurbaşkanlığı’ndan Danıştay’a “İstanbul Sözleşmesi” savunması: “Çekilme kararı Cumhurbaşkanı'nın yetkisinde”

Cumhurbaşkanlığı, İstanbul Sözleşmesi'nden çekilme kararı hakkında Danıştay'a açılan davalar sonrası savunmasını gönderdi. Cumhurbaşkanlığı savunmasında "Çekilme kararı Cumhurbaşkanının yetkisinde" denildi. Cumhurbaşkanlığı, İstanbul Sözleşmesi'nin kaldırılmasının "Kadınlara yönelik şiddetin önlenmesi hususunda hukukî olarak veya uygulama bakımından bir eksikliğe yol açmayacak" görüşünü savundu.  Eşitlik İçin Kadın Platformu, Danıştay’ı acilen yürütmeyi durdurma kararı vermeye çağırdı.

HaberTürk gazetesinden Fevzi Çakır'ın haberine göre, Cumhurbaşkanlığı, İstanbul Sözleşmesi'nden çekilme kararı sonrası açılan davalara karşı savunmasını Danıştay'a gönderdi.

Cumhurbaşkanlığı Hukuk ve Mevzuat Genel Müdürlüğü’nden Danıştay’a gönderilen savunmalarda, davaların, haksız ve hukuki dayanaktan yoksun olduğu gerekçesiyle reddi talep edildi. Savunmalarda özetle şu değerlenmelere yer verildi:

“Cumhurbaşkanın devletin başı sıfatıyla yaptığı ve devletin yüksek menfaatini ilgilendiren işlemlerine karşı yargı yolunun kapalı olduğuna kuşku bulunmamaktadır. Yürütme organın başka devletlerle veya uluslararası kuruluşlarla olan ilişkileri çerçevesinde yaptığı işlemlerde yargı denetimi dışındadır. Bir uluslararası anlaşmanın feshedilmesi işlemi, dava konusu işlemde yürütme organın uluslararası ilişkiler çerçevesinde yaptığı bir işlem olup yargı denetimine tabi değildir.

Dava konusu Cumhurbaşkanı kararı kategorik olarak dış ilişkiler çerçevesinde tesis edilen ve münhasıran cumhurbaşkanın yetkisine tabi bir işlem olup yargı denetimi kapsamında görülmesi mümkün değildir. Sözleşmenin Türkiye Cumhuriyeti bakımından feshedilmesi kararının iptal kararına konu edilmesi mümkün değildir. Dolayısıyla iş bu davanın bu yönden öncelikle reddi gerekmektedir.

"Bir bildirimle herhangi bir zamanda sözleşmeyi kendisi bakımından feshedebilecektir"

Sözleşmenin 80. maddesine göre, taraflardan herhangi birinin Avrupa Konseyi Genel Sekreterine yapacağı bir bildirimle herhangi bir zamanda sözleşmeyi kendisi bakımından feshedebilecektir.

Meclis bir milletlerarası antlaşmanın onaylanmasının kanunla uygun bulmakta, antlaşmanın onaylanması ise Cumhurbaşkanı kararı ile gerçekleşmektedir. Meclis’in onaylamayı uygun bulma yetkisi gerekçe gösterilerek, antlaşmaların onaylanması ve fesih konularının Cumhurbaşkanı kararnamesi ile düzenlenemeyeceği iddiası yerinde değildir. Bu türden antlaşmaların müzakere edilmesinde, imzalanmasında, onaylanarak, yürürlüğü konulmasında ve feshedilmesinde yetkili makam yine yürütme organıdır. Bu nedenle, sözleşmenin feshinin Cumhurbaşkanlığı kararnamesi ile düzenlenmesinde ve Cumhurbaşkanlığı kararı ile feshedilmesinde Anayasamıza aykırılık bulunmamaktadır.

Türkiye Cumhuriyeti Anayasası, temel hak ve özgürlüklere ilişkin tarafı olduğumuz diğer milletler arası antlaşmalar, kanunlarımız ve ilgili diğer mevzuat, kadınlara yönelik şiddetle mücadele ve şiddeti önleme konusunda, uluslararası kural ve standartlara da uygun, gerekli düzenlemeleri içermektedir. Bu itibarla ülkemizin bahse konu sözleşmeden çekilmesi, kadınlara yönelik şiddetin önlenmesi hususunda hukuki olarak veya uygulama bakımından bir eksikliğe yol açmayacaktır."

Eşitlik İçin Kadın Platformu'ndan yapılan açıklamada,  "Cumhurbaşkanı, Türkiye’nin İstanbul Sözleşmesi’nden çıkışı için 20 Mart ve 30 Nisan 2021 tarihlerinde Resmi Gazete’de iki ayrı karar yayınlamıştı. 30 Nisan’da yayınlanan kararda Türkiye’nin 1 Temmuz 2021 tarihi itibarıyla Sözleşme’nin tarafı olmaktan çıkacağı ilan edilmişti. TBMM’den yasa çıkarmadan, tek kişinin kararıyla yürürlüğe konulmaya çalışılan bu hukuk dışı çıkış işlemine karşı 20 Mart gününden başlayarak pek çok kadın, kadın örgütü, aynı zamanda barolar, STK’lar ve siyasi partiler tarafından yürütmenin durdurulması ve bu kararlarının iptali talebiyle Danıştay’da dava açılmıştı.  Danıştay 10. Dairesi, Türkiye’nin İstanbul Sözleşmesi’nden çekilmesine sayılı günler kalmasına rağmen, hala anayasal dayanaktan yoksun ve hukuken yok hükmündeki bu kararların yürütmesini durdurmadı ya da iptal kararı vermedi." değerlendirmesi yapıldı. 

TIKLAYIN | 20 maddede İstanbul Sözleşmesi nedir?

TIKLAYIN | Akademisyen ve hukukçular İstanbul Sözleşmesi tartışmalarına ilişkin ne düşünüyor?

TIKLAYIN | STK ve kadın dernekleri gözünden İstanbul Sözleşmesi tartışması; neden başladı, önümüzdeki süreç ne getirecek?

TIKLAYIN | İstanbul Sözleşmesi tartışması siyasi partiler tarafında nasıl ilerliyor?

Açıklamada şu ifadelere yer verildi:

"Bu nedenle kadın ve LGBTİ+ örgütleri, 19 Haziran’da İstanbul’da büyük bir miting düzenleyerek İstanbul Sözleşmesi’nden vazgeçmeyeceklerini hatırlatmış ve talepleri arasında Danıştay’ın Cumhurbaşkanlığı kararlarını iptal etmesine yer vermişlerdi. Aynı gün Türkiye’nin birçok ilinde basın açıklamaları ve eylemler düzenlenmişti.

EŞİK-Eşitlik İçin Kadın Platformu’ndan kimi kadın örgütleri ve kadınlar 24 Haziran günü Danıştay’a bir an önce yürütmeyi durdurma kararı vermesi için ek dilekçe vermişlerdi. Dilekçeleri vermeden önce basın açıklaması yapmak isteyen kadınlara polis engel olmuştu. Polis bu müdahalesi sırasında, bunun bir anayasal hak olduğunu söyleyen kadınlara “Anayasa’dan başka yasalar da var”, “Sizin bir araya gelmenize izin vermeyeceğiz”, “Basın açıklamasına izin vermiyoruz”, “Sadece dilekçe verecekler tek tek girebilir” gibi sözlerle engel olmaya çalışmıştı. Polisin tüm müdahalelerine rağmen, kadınlar iki farklı yerde toplanıp görüşlerini basınla paylaşmış ve yürütmenin derhal durdurulması gerektiğine dair ek dilekçeler vermişti.

Kadınların bu talepleri ve sosyal medyada yaptıkları kampanyaya İyi Parti Genel Başkanı Meral Akşener de katılmış ve Parti olarak açtıkları davayı da hatırlatarak #DanıştayOrdamısın etiketiyle Danıştay’ın bir an önce yürütmeyi durdurma kararı vermesi gerektiğini hatırlatmıştı."

Tüm bu sürecin ardından Cumhurbaşkanı, Danıştay 10. Dairesi’ne yazılı cevap dilekçesi vermeye başladı. Türkiye İşçi Partisi (TİP) dosyasındaki savunma, Cumhurbaşkanlığı İdari İşler Başkanlığı Hukuk ve Mevzuat Genel Müdürlüğü tarafından hazırlanmıştı. Bu savunmada, “Açılan davalar haksız ve hukukî dayanaktan yoksun olup reddi gerekmektedir” denildi.

Cumhurbaşkanlığı’nın Cevap/Savunma dilekçesinde özellikle şu tehlikeli iddialara yer verildi:

Düzenlemenin mahiyeti gereği ya da Cumhurbaşkanı’nın Devletin başı sıfatıyla yaptığı ve Devletin yüksek menfaatini ilgilendiren işlemlerine karşı yargı yolunun kapalı olduğu iddiası: Bu iddia hukuken doğru değildir. Örneğin, İstanbul Sözleşmesi gibi temel haklarla ilgili yasalar ve sözleşmeler konusunda Cumhurbaşkanı’nın tek başına böyle bir yetki kullanması mümkün değildir. Aksinin kabulü, Anayasa’nın 90. maddesi gibi birçok maddesinin ve temel hak ve özgürlüklere ilişkin tüm sözleşmelerin CB eliyle kaldırabileceği anlamına gelecektir.

Dilekçede, TBMM'nin uluslararası anlaşmaları onaylaması konusundaki yetkisi ve önemi ortadan kaldırılmaya ve TBMM tamamen devre dışı bırakılmaya çalışılmaktadır. Dilekçeye göre “TBMM'nin yetkisi, onaylamayı veya katılmayı uygun bulmakla sınırlıdır… TBMM, andlaşmaların imzalanması, hatta TBMM'ye sunulması ve onaylanması aşamasında yetki sahibi değildir. Andlaşmaları nihai olarak yürürlüğe koyma (ve feshetme) yetkisi yürütme organında bulunmaktadır”. Bu iddia da, başta 90. Madde ve TBMM ile Cumhurbaşkanının görev ve yetkileri ile ilgili birçok anayasa maddesine aykırıdır. Yasama, yasa yapma görevi, asıl olarak TBMM’nindir. Anayasa 90. Madde, uluslararası sözleşme hükümlerine yasaların da üzerinde bir statü vermekte; sözleşme hükümlerinin otomatik olarak kendisiyle çelişen yasa maddelerinin yerine geçeceğini söylemektedir. Yasaların da üzerine çıkıp, anayasaya aykırılığı dahi ileri sürülemeyecek bu kuvvetteki yasama görevini TBMM’yi devre dışı bırakıp tek kişiye vermek, 90. Maddeyi ve TBMM’yi tamamen yok saymak demektir.

Anayasa’nın 6. maddesi çok açıktır: ‘Hiç kimse ve organ kaynağını Anayasa’dan almayan bir devlet yetkisi kullanamaz”. 123. maddesinde de; “İdare kuruluş ve görevleri ile bir bütündür ve kanunla düzenlenir” demekle kanunilik ilkesi benimsenmiştir. Söz edilen anayasal ilkeler uyarınca idarenin tüm işlem ve eylemlerinin dayanağının kanunda bulunması esastır. Cumhurbaşkanı, ne kararnameleri, ne tek kişilik kararları ile bu anayasal zorunluluğu bertaraf edemez.

Öte yandan, dilekçede Siyasi Partiler Kanunu’nun 3. maddesi gerekçe gösterilerek İstanbul Sözleşmesi’nin iptaline ilişkin açılan davaların parti tüzel kişiliğiyle ilgisi olmadığı öne sürüldü. Savunmada “Dava konusu Cumhurbaşkanı Kararı, Sözleşme’nin Türkiye Cumhuriyeti bakımından feshedilmesine ilişkin olup, Karar’ın Parti tüzel kişiliğini ilgilendiren meşru ve güncel bir menfaat ilişkisi bulunmadığı gibi, Parti tüzel kişiliği üzerinde sonuç doğurması da mümkün değildir” denildi. TİP’in dışında CHP, HDP, İyi Parti, Deva Partisi, Gelecek Partisi ve Kadın Partisi gibi birçok parti iptal davası açmıştı.

"Kadın cinayetleri artık cinskırım/kadınkırımı boyutlarına ulaşmıştır"

Cumhurbaşkanlığı savunma dilekçesinde “Türkiye Cumhuriyeti Anayasası, temel hak ve özgürlüklere ilişkin tarafı olduğumuz diğer milletlerarası andlaşmalar, kanunlarımız ve ilgili diğer mevzuat(ın), kadınlara yönelik şiddetle mücadele ve şiddeti önleme konusunda, uluslararası kural ve standartlara da uygun, gerekli düzenlemeleri içerdiği; ülkemizin bahse konu Sözleşme’den çekilmesi(nin), kadınlara yönelik şiddetin önlenmesi hususunda hukukî olarak veya uygulama bakımından bir eksikliğe yol açmayacağı” iddia edilmektedir. Ülkemizde kadın erkek eşitliğinin sağlanmasına yönelik anayasal ve yasal düzenlemeler hiçbir biçimde uygulanmadığı gibi, devletin en üst makamı da dahil olmak üzere her kademesinde, sürekli olarak kadınlarla erkeklerin eşit olmadığı propagandası yapılmaktadır. Bu propaganda nedeniyle her gün en az üç kadın öldürülmektedir. Kadın cinayetleri artık cinskırım/kadınkırımı boyutlarına ulaşmıştır.

1 Haziran 2005 tarihinde yürürlüğe giren Türk Ceza Kanunu’nun (TCK) 96. maddesi uyarınca sistematik şiddet, işkencedir, eziyettir. Cezası da 2-5 yıl, evlilik ya da aile bağı var ise 3-8 yıl hapistir. Anında tutuklanmayı ve tutuklu yargılamayı gerektirecek bu madde, 16 yıldır neden uygulanmamaktadır? Yasalaştığı anda unutulmaya terk edilen TCK 96. madde, kadına şiddet ile ilgili yürürlükteki yasal düzenlemelerin dahi uygulanmadığının somut ve can yakıcı bir örneğidir. Dolayısıyla, ulusal mevzuatımızın yeterli olduğu iddiasının, bu mevzuat uygulanmadığı sürece hiçbir anlamı yoktur.

"Danıştay’ı acilen yürütmeyi durdurma kararı vermeye çağırıyoruz"

Cumhurbaşkanlığı’nın 25.06.2021 tarihli cevabının ardından İstanbul Sözleşmesi’nden çekilme kararına karşı Danıştay’da açılan tüm davalarda artık yürütmeyi durdurma kararı verilmesinin önünde hiçbir engel kalmamıştır. 1 Temmuz’a sayılı günler kaldığı için derhal yürütmeyi durdurma kararı verilmelidir. İstanbul Sözleşmesi, kadınların ve LGBTİ+’ların can güvenliği ve şiddetsiz bir hayat hakkı için kritik önemde bir hukuki belgedir. Danıştay, 1 Temmuz’dan önce yürütmeyi durdurma kararı vermediği takdirde, sonrasında vereceği kararın bir anlamı olmayacaktır.

Torba yasalar içine sıkıştırılan ve her yöne çekilebilir, keyfi yorumlara açık, iktidarın canının istediği gibi yorumladığı düzenlemeler ile anayasanın parça parça ortadan kaldırılmasına izin verilmemelidir. Şu anda, başta anayasanın eşitlik ile ilgili 10. maddesi, kadınlar dahil herkesin yaşama, maddî ve manevî varlığını koruma ve geliştirme hakkını düzenleyen 17. maddesi, ailenin eşitlik ilkesi üzerine dayalı olduğunu belirten 41. maddesi, temel insan hakları konusundaki uluslararası sözleşmeler ile ilgili 90. maddesi gibi anayasanın birçok maddesi keyfi yorumlar yapılarak; hukuk dışı yasalar, kararnameler, tek kişilik kararlar çıkartılarak yok edilmeye çalışılmaktadır.

İstanbul Sözleşmesi’nden bu hukuk dışı çıkış girişimi, sadece kadınlar ya da Türkiye açısından değil; insan hakları evrensel hukukunu altüst eden bir girişim olduğu için de dünya hukuk ve siyaset tarihine geçecektir.

20 Mart ve 30 Nisan 2021 tarihlerinde yayınlanan iki Cumhurbaşkanı kararı da birer cümledir. Cumhurbaşkanlığı tarafından şu ana dek Sözleşme’den çıkış konusunda resmi bir gerekçe açıklanmamıştır. Yasal düzenlemelerin gerekçeleri iletişim ve propaganda birimleri tarafından değil; o düzenlemeyi yapan makam tarafından açıklanır. Danıştay’a gönderilen Cumhurbaşkanlığı savunmasında da, Sözleşme’den çıkış gerekçesi konusunda tek kelime yer almamaktadır. Esasa dair hiçbir konuya girmeyen; usule dair teknik ayrıntılara boğulmuş bir dilekçe ile bir ülkenin geleceği, ülke nüfusunun yarısını oluşturan kadınların hayatları hakkında karar verilemez. Sadece savunma dilekçesi bile, Sözleşme’den çıkış için dayanılacak tek bir mantıklı gerekçe olmadığının kanıtıdır.

İstanbul Sözleşmesi’ne taraf olma sıfatının 01.07.2021 tarihinde sona ereceği dikkate alındığında, Cumhurbaşkanı’nın söz konusu kararlarının uygulanması halinde telafisi güç veya imkânsız zararlar doğacaktır. Bu kararlar açıkça hukuka aykırı olduğu için ivedilikle yürütmeyi durdurma kararı verilmesi zorunludur.

Danıştay, tüm bu gerçekler ışığında, Anayasa’nın mahkemelerin bağımsızlığını düzenleyen 138/1 hükmü gereğince, siyasi otoritenin her türlü etkisinden bağımsız olarak “Anayasaya, kanuna ve hukuka uygun olarak vicdanî kanaatlerine göre” karar vermelidir.