Dokunulmazlıklar kalkacak mı; 18 maddede ne oldu, ne oluyor, ne olacak?

- Milletvekili dokunulmazlığının kaldırılması için anayasa değişikliğine gerek bulunmuyor. Ancak AKP Meclis Grubu, anayasa ve TBMM İçtüzüğü'nde mevcut olan milletvekili dokunulmazlığının kaldırılmasına ilişkin hükümlerin uygulanması durumunda 600'ü aşkın fezlekenin karara bağlanmasının ayları bulacağını belirterek değişiklik teklifi hazırladı. 12 Nisan'da TBMM Başkanlığı'na sunulan anayasa değişikliği teklifinin gerekçesinde bu "zaman sorununa" işaret edildi, başta CHP olmak üzere muhalefetten gelen talepler üzerine değişikliğin hakkında fezleke bulunan bütün milletvekillerini kapsamak üzere genişletildiği belirtildi. AKP grubunun teklif gerekçesinde, dokunulmazlıkların kaldırılması konusunda kamuoyu beklentisini karşılamak" da kayda geçirildi.

- Odağında HDP milletvekillerinin bulunduğu dokunulmazlıkların kaldırılmasına ilişkin anayasa değişikliği teklifi için ikinci tur oylama bugün TBMM Genel Kurulu’nda yapılacak. Anayasa değişiklikleri TBMM Genel Kurulu'nda iki tur görüşüldükten sonra üye tam sayısının (550) 5’te 3’ünün (330) desteğiyle gerçekleşebiliyor.

- Anayasa değişikliğini destekleyen milletvekili sayısı 330 ile 367 arasında kalırsa, anayasa uyarınca değişikliğin referanduma (halkoyuna) götürülmesi zorunlu. Değişikliği destekleyen milletvekili sayısı 367’yi aşarsa, anayasa cumhurbaşkanına isterse değişikliği referanduma sunma yetkisi tanıyor. 

- Dokunulmazlıkların kaldırılmasına ilişkin anayasa değişikliği teklifi için ilk tur oylama TBMM Genel Kurulu’nda 17 Mayıs Salı günü yapıldı. 1. maddenin oylamasında 350 kabul, 148 ret oyu çıktı. 5 milletvekili çekimser oy kullanırken, 27 milletvekilinin kullandığı oy geçersiz sayıldı. İlk maddenin ardından Genel Kurul'da dokunulmazlıkların kaldırılmasına ilişkin teklifin 2. maddesinin oylamasına geçildi. 2. maddenin oylamasında 357 kabul, 149 ret oyu çıktı. Çekimser oy sayısı 16 olurken, 6 oy da geçersiz sayıldı.

- İkinci tur oylamada da benzer bir sonuç çıkarsa, dokunulmazlıklar için referanduma gidilmesi anayasa uyarınca zorunlu olacak. 

- Bu aşamada, zorunlu referandumu durdurmanın anayasadaki tek yolu, Cumhurbaşkanı Erdoğan'ın, metni tekrar görüşülmek üzere TBMM'ye iade etmesi.

- Değişikliğin referanduma gidilmeden kabul edilmesi için ise, anayasa uyarınca TBMM üye tamsayısının (550) en az üçte ikisinin (367) destek oyu gerekli. 367 veya üzerinde evet oyu çıktığı takdirde, Cumhurbaşkanı Erdoğan, isterse değişikliği referanduma götürebilecek.

- TBMM'de yapılacak 2. tur oylama, dikkatleri parlamentodaki milletvekilliği dağılımına çevirmiş durumda. TBMM'de Meclis Başkanı İsmail Kahraman dışında AKP'nin 316, CHP'nin 133, MHP'nin 40, HDP'nin 59 milletvekili bulunuyor. CHP’den ihraç edilen Aylin Nazlıaka ise bağımsız.

 

367 için anahtar CHP’de

 

- CHP Genel Başkanı Kemal Kılıçdaroğlu ve MHP Genel Başkanı Devlet Bahçeli teklife evet oyu vereceklerini açıklamıştı. Ancak CHP'deki birçok milletvekili hayır oyu vereceğini söylemişti. İlk sonuçlar, CHP'deki birçok milletvekilinin birinci turda hayır oyu kullandığı, AKP ve MHP'nin de az sayıda fire verdiğini gösterdi. 

- AKP ve MHP ikinci turda fire vermese dahi, 367’ye ulaşılması için en az 11 CHP milletvekilinin de evet oyu vermesi gerekiyor. Dokunulmazlıkların kaldırılmasını sağlayacak anayasa değişikliği teklifinin odağındaki HDP’den evet oyu çıkması beklenmediği için bu durumda  CHP’li milletvekilleri değişikliğin referanduma gidilmeden kabul edilmesi için gereken 367 oya ulaşılmasında kilit role sahip.

 

330’un altı görülür mü,
AKP’li bölge milletvekilleri kilit rolde

 

- İhtimallerden biri de, değişiklik önerisinin referanduma gitmesi için gereken 330 oya ulaşılamaması... AKP ve hükümete desteğini “fiili durumdan hukuki boyuta taşıma" çağrısıyla koalisyon mesajı veren MHP’nin milletvekili sayısının toplamının 356 olması nedeniyle bu ihtimal zayıf görünüyor. Ancak kulislerde AKP’nin Kürt milletvekillerinin hayır oyu verme olasılığı üzerinde de duruluyor. Bu durumda teklife verilen evet oyunun 330’un altına düşmesi gündeme gelebilir. 

- Anayasa değişikliği teklifi oylamaları, anayasa uyarınca gizli yapılıyor, bu konuda grup kararı alınamıyor. Ancak CHP ve HDP’liler; AKP grup yönetiminin olası fireleri önlemek için milletvekillerinin kullandıkları oyları pusulaları üzerinden takip etmekle eleştiriyor.

 

Dokunulmazlıklar kalkarsa ne olacak?

 

- TBMM’deki 663 fezlekeden 405’i HDP’li, 192’si CHP’li, 46’sı AKP’li, 20’si MHP'li milletvekillerine ait. Dokunulmazlıkların kaldırılması hâlinde, TBMM Anayasa ve Adalet Karma Komisyonu ilgili dosyaları başta savcılıklar olmak üzere, "gereğinin yapılması için" yetkili makamlara gönderecek. 

- Bir milletvekilinin dokunulmazlığının kaldırılmasıyla milletvekilliği düşmüyor, devam ediyor; maaşını ve diğer sosyal haklarını alıyor, eğer tutuklanmamışsa Meclis'e gelip yasama çalışmalarına katılabiliyor. Ancak milletvekili hakkındaki ceza kesinleştikten sonra Genel Kurul'da okunuyor ve o zaman milletvekilliği düşmüş oluyor.       

 

1994’teki görüntüler tekrar mı yaşanacak?

 

- Dokunulmazlık tartışmaları, 1994 yılında tutuklanan Demokrasi Partisi (DEP) milletvekillerini ve o dönem ortaya çıktıktan sonra yıllarca unutulmayan görüntüleri akıllara getirdi. 2 Mart 1994'te Leyla Zana, Hatip Dicle,Ahmet Türk, Sırrı Sakık ve Mahmut Alınak'la birlikte dokunulmazlığı kaldırılan Orhan Doğan'ın, TBMM önünde yaka paça gözaltına alınmasının görüntüleri unutulmadı. 15 yıl ceza alan, AİHM'de Türkiye'yi mahkûm ettirince 10 yıl cezaevinde tutulduktan sonra diğer arkadaşlarıyla birlikte serbest bırakılan Doğan, 24 Haziran 2007'de 52 yaşındayken kalp krizi geçirerek hayatını kaybetti.

- Dokunulmazlıkların kaldırılması sürecinde başta Eş Genel Başkan Selahattin Demirtaş olmak üzere HDP milletvekilleri, kendiliklerinden gidip savcılıklara teslim olmayacaklarını vurgulayarak 1994 görüntülerine atıf yaptılar. Dokunulmazlıkların kaldırılması hâlinde soruşturma süreci başlatacak bazı savcıların talepleri üzerine tutuklamalar gündeme gelebilecek. TBMM, bir kez daha "gözaltı" görüntülerine sahne olabilecek. Tayyip Erdoğan ve Abdullah Gül ile birlikte AKP'nin üç kurucusundan biri olan eski TBMM Başkanı, eski Başbakan Yardımcısı ve Hükümet Sözcüsü Bülent Arınç, bu tür görüntülerin tekrar yaşanmaması için "dokunulmazlıkların kaldırılacak milletvekilleri için tutuksuz yargılama esasının getirilmesini" önerdi, ancak bu çağrı kabul görmedi. 

 

İşte TBMM Genel Kurulu’ndaki
anayasa değişikliği teklifi

 

- TBMM’de görüşülen ve kabul edilmesi halinde milletvekillerinin dokunulmazlıklarını düzenleyen anayasanın 83. maddesinin geçici madde ile değiştirilmesini öngören anayasa değişikliğine ilişkin kanun teklifi şöyle:

MADDE 1 - 7/11/1982 tarihli ve 2709 sayılı Türkiye Cumhuriyeti Anayasasına aşağıdaki geçici madde eklenmiştir.

"GEÇİCİ MADDE 20 - Bu maddenin yürürlüğe girdiği tarihte; soruşturmaya veya soruşturma ya da kovuşturma izni vermeye yetkili mercilerden, Cumhuriyet Başsavcılıklarından ve Mahkemelerden, Adalet Bakanlığına, Başbakanlığa, Türkiye Büyük Millet Meclisi Başkanlığına veya Anayasa ve Adalet Komisyonu Üyelerinden Kurulu Karma Komisyon Başkanlığına intikal etmiş yasama dokunulmazlığının kaldırılmasına ilişkin dosyaları bulunan milletvekilleri hakkında, bu dosyalar bakımından, Anayasanın 83 üncü maddesinin ikinci fıkrasının birinci cümlesi hükmü uygulanmaz.

Bu maddenin yürürlüğe girdiği tarihten itibaren on beş gün içinde; Anayasa ve Adalet Komisyonu Üyelerinden Kurulu Karma Komisyon Başkanlığında, Türkiye Büyük Millet Meclisi Başkanlığında, Başbakanlıkta ve Adalet Bakanlığında bulunan yasama dokunulmazlığının kaldırılmasına ilişkin dosyalar, gereğinin yapılması amacıyla, yetkili merciine iade edilir."

MADDE 2 - Bu Kanun yayımı tarihinde yürürlüğe girer ve halkoylamasına sunulması halinde oylanır.

- Teklifin atıfta bulunduğu anayasanın 83. maddesi

MADDE 83. – Türkiye Büyük Millet Meclisi üyeleri, Meclis çalışmalarındaki oy ve sözlerinden, Mecliste ileri sürdükleri düşüncelerden, o oturumdaki Başkanlık Divanının teklifi üzerine Meclisçe başka bir karar alınmadıkça bunları Meclis dışında tekrarlamak ve açığa vurmaktan sorumlu tutulamazlar.

Seçimden önce veya sonra bir suç işlediği ileri sürülen bir milletvekili, Meclisin kararı olmadıkça tutulamaz, sorguya çekilemez, tutuklanamaz ve yargılanamaz. Ağır cezayı gerektiren suçüstü hali ve seçimden önce soruşturmasına başlanılmış olmak kaydıyla Anayasanın 14 üncü maddesindeki durumlar bu hükmün dışındadır. Ancak, bu halde yetkili makam, durumu hemen ve doğrudan doğruya Türkiye Büyük Millet Meclisine bildirmek zorundadır.

Türkiye Büyük Millet Meclisi üyesi hakkında, seçiminden önce veya sonra verilmiş bir ceza hükmünün yerine getirilmesi, üyelik sıfatının sona ermesine bırakılır; üyelik süresince zamanaşımı işlemez.

Tekrar seçilen milletvekili hakkında soruşturma ve kovuşturma, Meclisin yeniden dokunulmazlığını kaldırmasına bağlıdır.

Türkiye Büyük Millet Meclisindeki siyasî parti gruplarınca, yasama dokunulmazlığı ile ilgili görüşme yapılamaz ve karar alınamaz.