Ancak hükümet yetkilileri Mart ayında başvuru yapan EYT'lilerin Nisan ayında ilk maaşlarını alacağını açıklasa da bu gerçekleşmedi. Prim gününü doldurmasına rağmen yaş haddi nedeniyle emekli olamayan vatandaşlar çıkarılan yasayla emekliliğe hak kazansa da bu kez de Sosyal Güvenlik Kurumu'na (SGK) takıldı. Başvuruların yaklaşık dörtte biri onaylanırken maaşı, fark ödemesi ya da ikramiyesi yatanların oranı yüzde 15'te kaldı.
DW Türkçe'ye konuşan Sosyal Güvenlik Uzmanı Özgür Erdursun, "Yasanın çıktığı gün müracaatta bulunup da hâlâ sonucunu alamayanlar var" diyerek sürecin Eylül ayına kadar uzayacağını öngörüyor.
Düzenleme 3 Mart'ta yürürlüğe girdi
EYT'lilerin 23 yıldır süren mağduriyetlerinin giderilmesi için yapılan yasal düzenleme 3 Mart 2023 itibariyle Resmi Gazete'de yayımlanarak yürürlüğe girdi. Bu tarihten itibaren müracaatlar da başlamış oldu. Bugüne kadar yaklaşık 1 milyon 600 bin kişi emeklilik için başvuruda bulundu.
Ancak başvuru yapanların sadece 400 bin civarının emeklilik işlemleri onaylanırken; ilk emekli aylığı, bayram ikramiyesi ya da fark aylıklarını alanların sayısı yaklaşık 200-250 bin civarında kaldı.
Özgür Erdursun, "Biz Mart ayında ilk müracaatlar başladığında dedik ki bu işler Eylül-Ekim ayını bulur. Ancak Çalışma Bakanı Sayın Vedat Bilgin hemen arkasından açıklamalar yapıp Nisan ayında herkes aylıklarını alacak gibi açıklamalarda bulundular. Aslında bu mümkün değil. Matematiksel olarak da mümkün değil. Çünkü Sosyal Güvenlik Kurumu'nun bir kapasitesi var" diyor.
Çalışma ve Sosyal Güvenlik Bakanı Vedat Bilgin, 31 Mart'ta bir televizyon kanalında yaptığı açıklama, "Mart ayında EYT için başvuran herkes Nisan ayında maaşlarını alacak. Hangi gün bağlanırsa o ay içerisinde alacak. Mayıs ayında bütün müracaat edenlerin maaşları ödenmiş olacak" demişti. Bilgin, SGK personelinin fazla mesaisi ile çalışmayı hızlandırdıklarını da söylemişti.
"Günde 8-10 kere kontrol ediyorlar"
Bu sözlerin vatandaşta bir beklenti yarattığına işaret eden Erdursun, "Gün içinde sekiz kere, on kere acaba aylığını yatmış mıdır diye merak edip sisteme girenler var. Ama bu süreç biraz uzun sürecek. Bence Eylül ayına kadar uzayacak" diye konuşuyor.
Mart ayında müracaatta bulunan kişilerin yaşadığı şehrin çok önemli olduğuna değinen Erdursun, özellikle İstanbul, Ankara, Bursa, Kocaeli, Antalya gibi büyük şehirlerde yoğun başvuru nedeniyle sürecin uzayacağına, küçük şehirlerde ise daha hızlı bir sonuç alınabileceğine işaret ediyor.
Emekli aylıkları geç yatanların hesaplarına geçen süreye göre toplu para yatacağını, hiç kimsenin hak kaybı yaşamayacağını hatırlatan Erdursun, hükümet yetkililerinin sürecin uzamasıyla ilgili vatandaşı rahatlatacak açıklamalar yapması gerektiği görüşünde.
Emeklilikte yaşa takılanların sorunları için 2014'ten bu yana faaliyet gösteren EYT Federasyonu da Sosyal Güvenlik Kurumu'nun hem personel hem de sistem olarak yetersiz kaldığına işaret ediyor.
DW Türkçe'ye konuşan EYT Federasyonu Genel Başkanı Arzu Lastikçi'ye göre SGK önlem almadığı için sistemde arızalar da görülüyor: "Yasanın bir yıldır çıkacağı söyleniyordu. Ancak e-devletten başvuru yapıp işlemleri onaylanmayan arkadaşlarımız bu sefer kuruma sorgulamaya gidiyorlar ve neden onaylanmadığını sorduklarında da aşırı bir yığılma olduğunu görüyorlar. Bu anlamda kurumun daha öncesinde önlem alması gerekiyordu."
"Bu sefer SGK'ya takıldık"
Maaşları yatmayan EYT'lilerin bayramda da mağdur olduğunu ifade eden Lastikçi'ye göre bayram öncesinde çözüm odaklı bir yaklaşımla EYT'ye başvuru yapan herkesin hesabına en düşük emekli maaşı kadar bir meblağ yatırılabilir, işlemler tamamlandığında ise bu rakam mahsup edilerek geri kalan ödemeler yapılabilirdi.
"23 yıl bekledik yine halen beklemedeyiz. Bu sefer de SGK'ya takıldık" diyen Lastikçi, ekliyor: "Evet, bir hak kaybı olmayacağı söyleniyor ama ekonomik şartları müsait olmayan, hiçbir geliri olmayan bir insanın bir günü geçirmesi dahi eziyet ve zulüm haline geliyor. Yine bir mağduriyet yaratılıyor."
"300-400 bin kişinin başvurusu bu zamana kadar çözümlendi ise geri kalan başvuru işlemlerinin de birkaç ay daha uzayacağını öngörüyoruz" diyen Lastikçi, sorunun çözülmesi için SGK'ya personel desteği olması gerektiğini dile getiriyor.
Depremzede EYT'liler de mağdur
Deprem bölgesindeki EYT'lilere öncelik veren bir düzenleme de yapılmadı. Arzu Lastikçi, 6 Şubat depremlerinden etkilenen illerdeki EYT'lilerin ayrı bir mağduriyet yaşadığını dile getiriyor. Bölgede maaşlarını alamayan EYT'liler olduğuna işaret eden Lastikçi, Bakanlığın depremzede EYT'lilerle ilgili bir rakam vermediğine de dikkat çekiyor.
Deprem illerindeki EYT başvuruları için bu illere yakın iller belirlendi. Depremzede EYT'liler belirlenen illerde müracaatta bulunabiliyor. Ancak her ilde başvuru olduğu için deprem illerindeki EYT'lilerle birlikte yoğunluk daha da artıyor.
Özgür Erdursun da depremzede EYT'lilere yönelik bir kolaylaşma olması gerektiğini düşünüyor: "Öncelik deprem bölgesindeki kişilere olmalıydı. Ama bununla ilgili bir açıklama yapılmadı."
Maaşlar ayın 18-26'sı arasında alınıyor
Emekli aylıkları, emekli tahsis numarasının son rakamına göre ayın 18 ile 26'sı arasında alınıyor. Maaş almaya hak kazananlar, ilk aylığını ayın kaçında alması gerekiyorsa o tarihe kadar bir fark aylığı alıyor. Mart ayında emekliliğe başvuranlar iki bayram ikramiyesi alabilecekken nisan-haziran arasında başvuranların tek ikramiye hakkı var.
Özgür Erdursun, doğru şekilde başvurmanın önemine dikkat çekiyor: "Kendi şirketinde sigortalı ise ortağı olduğu şirkette sigortalılığı varsa Bağ-Kur günleri SSK günleriyle çakışmış, emekli olacağını zannedip emekli olmayanlar var. Prim gün sayısını tamamlamış ama başkasının günleri o kişiye dahil olmuş olanlar var. Ya da bir ay içerisinde üç tane farklı işletmede çalıştığı için prim günlerini 90 gün diye hesaplayıp tamamladığını zannedenler var. Oysa sistem bir ayda 30 günü esas alır."
Bağ-Kur ya da Genel Sağlık Sigortası borcu olanların da EYT'den faydalanmak için borçlarını ödemesi gerektiğini ifade eden Erdursun yurtdışında yaşayan Türklerin de başka bir ülkede çalışıyorsa, sosyal yardım ya da işsizlik maaş alıyorsa, kendi adlarına işletmeleri-şirketleri varsa Türkiye'den emekli aylığı alamayacağını vurguluyor.
"Yasa yeni mağduriyetler yarattı"
EYT düzenlemesine göre 8 Eylül 1999 öncesinde sigortalı çalışmaya başlayanlar için yaş şartı kaldırılsa da sadece gerekli prim gün şartını sağlayanlar düzenlemeden faydalanıyor. Buna göre Sosyal Güvenlik Kurumu'na bağlı EYT'liler 5 bin-5 bin 975 gün arasında değişen kademeli prim günleriyle emekli olabiliyor. Kısmi emekli olmak isteyen EYT'liler ise yaş koşuluna takılmaya devam ediyor.
"Zaten EYT Yasası yarım çıktı Yine yeni mağduriyetler yaratılarak çıkarıldı" diyen Arzu Lastikçi, yaş haddi kısmının çözülse de kademeli primin kaldırılmadığını, 3600 kısmi emekliliğin 99 öncesi haklarına göre iade edilmediği belirterek bu anlamda EYT mücadelesinin devam ettiğini vurguluyor.
EYT nasıl ortaya çıktı?
17 Ağustos 1999 depreminin hemen ardından yapılan sosyal güvenlik reformu, Emeklilikte Yaşa Takılanlar denilen binlerce çalışanın mağduriyetine yol açtı. IMF ile stand-by anlaşması yapan DSP-MHP-ANAP hükümeti tarafından 8 Eylül 1999'da çıkarılan 4447 no'lu yasa, geriye dönük olarak işletildi ve bu tarihten önce sigortalı olanlara da uygulandı. Binlerce kişi, işe başladığı tarihe göre tüm şartları yerine getirse de yaşı beklediği için emekli olamadı.
Sorun 1999'dan bu yana aralıklarla gündeme geldi ama bir çözüme kavuşmadı. EYT ilgili son dönemde adım atılsa da AKP 1999'da getirilen düzenlemeyi 2008'de onaylayarak emeklilik yaşını uzatmıştı.
SGK sistemine personel desteğiyle başvuruların onaylanma sürecinin hızlandırılması gerektiğini vurgulayan EYT'liler maaş mağduriyetinin bir an evvel giderilmesini talep ediyor.
