Google, tarihe damgasını vurmuş kişiler ve olaylar için bildiğiniz gibi belirli aralıklarla Doodle hazırlıyor. Teknoloji ve internet devi bugün ise NASA‘da görev yapan ilk Türk bilim kadını Dilhan Eryurt için Doodle hazırladı.
Peki, Dilhan Eryurt’un NASA’daki görevi neydi? Bilim adına ne gibi çalışmalar gerçekleştirdi?
Dilhan Eryurt 29 Kasım 1926 tarihinde İzmir’de doğdu. Küçük yaşlardan itibaren matematiğe ilgi duyan Eryurt, Ankara Kız Lisesi’ni bitirince, üniversite eğitimi için İstanbul Üniversitesi Yüksek Matematik ve Astronomi Bölümü’nü seçti. Eryurt’un astronomi merakı üniversite öğrenimi yıllarında ortaya çıktı.
Üniversiteyi bitirince, Prof. Dr. Tevfik Okyar Kabakçıoğlu’nun yanında asistan oldu. Ancak kadro olmaması nedeniyle, işini iki yıl hiçbir ücret almadan sürdürdü. Yine AÜ’sinde, Astrofizik Doktorası yaptı.
Araştırma alanları; astrofizik, yıldızların yapı ve gelişimleri, güneş modelleri, neutrino problemdir.
ABD hayatı ne zaman başladı?
D. Eryurt, yıllar sonra ABD’ye gittiğinde National Academy of Sciences bursunu alarak NASA’nın New York’taki Goddard Uzay Araştırma Enstitüsü’nde çalışmaya başladı.
Doçentliğini AÜ Astrofizik Anabilim Dalı’nda Prof. Dr. A. E. Kreirken’in danışmanlığında tamamladı. Daha sonra 1959 yılında Uluslararası Atom Enerji Ajansı tarafından verilen bir bursla iki yıllığına Kanada’ya gitti.
Hangi alanda çalıştı?
Prof. Dr. Cameron ona çalışması için üç konu teklif etti ve o hidrojen yıldızlarını seçti. Ardından da, önce hidrojenden oluşan bir gazın opozitesini hesaplamak gerektiğini, bunun için de yapması istenen bilgisayar programını yapmayı başardı. Daha sonra basıldığını söylediği bu çalışmayla burada ilk öğrendiği şey de “fitting” yöntemi olmuş. Eryurt, Kanada’daki çalışmalarının ardından, ABD’den aldığı bir bursla Indiana Üniversitesi’nde araştırmacı olarak çalışmaya başladı. Indiana’da yıldız modelleri yapmakla tanınan Prof. Dr. M. Wrubel ile çalıştı.
Prof. Eryurt, daha önce de belirttiği üzere, Indiana’dan sonra NASA’ya geçti. Oraya daha önce gelmiş olan Dr. Cameron ile birlikte çalışarak, küçük kütleli yıldızlardan büyük kütleli yıldızlara kadar hepsinin oluşumunda geçirdiği tüm evrimleri inceledi.
Uzaydaki dev bir toz ve gaz bulutunun, yıldız olabilmesi için içindeki nükleer sıcaklığın çok yükselmesi gerekir ki, nükleer enerji oluşabilsin.
Bu sıcaklığı elde etmesi için, yıldızın ilk devreleri olan çökme dönemleriyle yavaş yavaş merkezdeki sıcaklığın yükselmesi sağlanmış oluyor. Bunun için yıldızın kütlesinin, belirli bir kütle boyutuna erişmiş olması da gerekiyor ki, gerekli sıcaklığı verebilsin.
Eğer yıldız kütlesi çökmesiyle bu sıcaklığı oluşturamıyorsa, nükleer reaksiyon başlayamaz. Burada Eryurt’un özellikle ilgilendiği sorun, ‘küçük kütlelerin limiti ya da küçük yıldızlarda kütle limiti nedir?’ oldu ve bu problem üzerinde çalıştı. Eryurt’un bu konudaki ilk çalışması sadece hidrojen gazından oluşmuş yıldızlardı.
Prof. Dr. Dilhan Eryurt 1973 yılında kadrolu olarak ODTÜ Fizik Bölümü’ne döndü. Burada Astrofizik Anabilim Dalı’nı kurdu. 1988 yılında, önce ODTÜ Fen Edebiyat Fakültesi Fizik Bölümü Başkanı olarak görev aldı.
Ardından da Fen-Edebiyat Fakültesi Dekanlığını beş yıl yaptıktan sonra, 1993 yılında emekliye ayrıldı. Prof. Dr. Dilhan Eryurt, 1969 yılında NASA tarafından verilen Apollo Başarı Ödülü’nü aldı.
Daha sonra dünya çevresinde belli bir yörüngeye yerleştirilen ve içinde ilk insansız uzay araçlarının geliştirilmesinden sorumlu kurumlarda da görev yaptı. Bir diğer başarı ödülünü de, 1977 yılında TÜBİTAK “Bilim Hizmet ve Teşvik Ödülü” olarak aldı. 13 Eylül 2012 tarihinde ise hayata bu değerli bilim kadını gözlerini yumdu.
