Gül KABA-Özgür KUMANOVALI/İSTANBUL, (DHA) - YILLARDIR çalışamaz durumda olan milli gelir hesaplama makinesi Moniac, İstanbul Üniversitesi(İÜ) İktisat Fakültesi tarafından yeniden tamir edilip çalışır duruma getirildi. Moniac üzerindeki su tankları ve tüplere pompalanan sularla milli gelir hesaplaması yapıyor.
1949 yılında Ekonomist William Phillips tarafından icat edilen ve bilim tarihi açısından da son derece önemli olan MONIAC, milli gelir denkliğini oluşturan değişkenleri anlaşılır biçimde aktarıyor. Dünyada sadece 13 adet olan makineyi 1950\'li yıllarda Prof. Dr. Besim Üstünel, İstanbul Üniversitesi İktisat Fakültesi\'ne İngiltere\'den getirdi. Bir süre derslerde eğitim aracı olarak kullanılan makine bozulunca depoya kaldırıldı. 60 yıl sonra Moiac, Uzman Fizikçi Adem Soylamış tarafından tamir edilerek yeniden çalıştırıldı. Ayrıca, İÜ İktisat Fakültesi, MONIAC’ın işleyişini esas alan dijital bir simülasyon programını da hayata geçirdi.
Parçaları paslanmaz ve kullanılmaz halde olan makinenin tamiri 7 ay sürdü ve parçaları yeniden üretildi. Makine üzerindeki su tankları ve tüplere pompalanan sularla milli gelir hesaplaması yapıyor. Bu hesabı da grafik olarak kağıda döküyor. Sadece vergi ve faiz değil ithalat ve ihracat gibi tüm ekonomik veriler milli gelir hesaplamasına yansıyor. Dünyada çalışır 4 makineden biri olan MONIAC, İstanbul Üniversitesi İktisat Fakültesi Dekanlık katında sergileniyor.
Yıllar sonra tamir edilen makinenin simülasyonunun da yapıldığını ve derslerde onun kullanılacağını söyleyen İÜ İktisat Fakültesi Dekan Yardımcısı Prof. Dr. Nazan Susam, Moniac\'ın nasıl çalıştığını anlattı.
\"MONİAC ANALOG BİR BİLGİSAYAR\"
Nakit akışını en iyi su anlattığı için makinede su kullanıldığını belirten Prof. Dr. Susam, \"Moniac\'da, ekonomi dengesinin işleyişini ve farklı değişkenlerin ekonomiye etkilerini görüyoruz. Makineyi analog bir bilgisayar olarak da düşünebiliriz. Makro ekonomik sistemi farklı bilgi düzeyine sahip insanlara çok rahat bir şekilde açıklayan aynı zamanda eğitim aracı olarak da kullanılabilecek dönemine ait çok güzel bir makine\" dedi.
\"SU, MAKİNEDE PARAYI TEMSİL EDİYOR\"
Ekonominin genel dengesinin nasıl sağladığını anlatan Prof. Dr. Susam, \"Milli gelir nakit akışını anlatan makinede su, parayı temsil ediyor. Makine çalıştırıldığı anda su borulardan geçiyor, gelirinizin bir kısmı vergi olarak alınıyor. Vergiler sonrasında sizin kullanılabilir geliriniz, tasarruflara aktarılıyor. Oluşan bu fonlar bir süre sonra faizleri etkileyerek yatırımlara dönüşüyor. Yatırımlar kamu harcamalarıyla birlikte yurt içindeki toplam harcamalarınızı oluşturuyor. Eğer açık ekonomiye sahip bir ülkeyseniz dış dünyaya da bu harcamalar gidiyor, ithalat yurt dışındaki fonları artırarak döviz kurlarını etkiliyor. Döviz kurlarına bağlı olarak ihracat yurt içindeki toplam harcamaları artırıyor. En sonunda oluşan toplam harcamaların milli gelire eşit olmasıyla ekonominin genel dengesinin sağlanacağını varsayıyoruz\" diye konuştu.
DEĞERLER GRAFİK ÜZERİNDE GÖSTERİLİYOR
Makinenin çalışma prensibinde Keynesyen Ekonomi Modeli\'nin baz alındığını ifade eden Prof. Dr. Susam, \"Ekonomide genel denge modelinden hareket ediyoruz. Nakit akışı sonucunda oluşan değerleri grafikler üzerine gösteriyoruz. Değerler rakamsal değil, sonuçlardaki verileri ölçeklendirip, farklı fonksiyonlarla oluşan geliri grafik halinde gösteriyoruz. Grafik başlangıçta artış gösteriyor ekonominin işleyişi sonucunda ise milli gelirle toplam harcamaları eşitleyen denge seviyesine ulaşılıyor\" açıklamasında bulundu.
\"SENARYOYU İYİ YAZMAK ÖNEMLİ\"
Vergi veya kamu harcamaları oranlarını değiştirerek sonucu etkileyebilmenin mümkün olduğunu söyleyen Prof. Dr. Susam, \"Burada önemli olan senaryoyu iyi yazabilmek. Ekonomide oluşacak farklı değişkenlikleri, farklı senaryolarla anlatıp sonuç üzerinde nasıl etki yapabileceğini görebiliyoruz. Bir anlamda para ve maliye politikalarının etkisini ölçebiliyoruz\" dedi.
MONİAC\'IN SİMÜLASYONU YAPILDI
Türkiye\'nin milli gelir rakamlarını makine üzerinde rahatlıkla görmenin zor olduğunu belirten Prof. Dr. Susam, \"Çünkü bu makine, rakamsal verilere göre değil oransal değişmelere göre hazırlanmış bir yapıya sahip. Ama biz bir simülasyon hazırladık, orada da oranlar değil rakamları kullanarak milli gelir rakamlarına ulaşmaya çalışacağız\" diye konuştu.
\"GÖREREK DİNLEYEN ÖĞRENCİLERİN BAŞARI SEVİYELERİ ARTIYOR\"
Milli geliri harcama yöntemiyle hesaplamaya çalışan Moniac\'ın ekonomik denge modelinin derslerde anlatılması açısından çok önemli olduğunu vurgulayan Prof. Dr. Susam, \"Öğrenciler bazı bilgileri görerek dinlediğinde rahat anlıyor, başarı seviyeleri artıyor, biz de bunu amaçlıyoruz\" ifadelerini kullandı.
KİM İCAT ETTİ?
Moniac milli gelir hesaplama makinesi, 1949 yılında Yeni Zeladanlı Ekonomist William Phillips tarafından ekonomideki nakit akışını anlatmak için İngiltere\'de üretildi. Phillips, bu makine ile iktisadi değişkenlerde meydana gelen değişikliklerin, sistemde yarattığı etkileri, iktisatçı olmayanların da anlayacağı şekilde sunmayı hedefledi.
