Sosyal hayatın temposunda fark edilmiyor belki ama kullanılan dil pek çok kod ile dolu. Günllük hayatta çoğu kez kulağa gelen kısaltmaların açılımlarının ne olduğu, hangi dillerden geldiği ve ne gibi anlam kaymalarına uğradığı birçok insanın bilmediği konular arasında. İstanbulluların dilinden düşürmediği, günlük hayatın bir parçası olan İETT'nin açılımında otobüs kelimesinin geçmediği hiç akla gelmiş midir mesela?
İşte Zaman'dan Volkan Cansız'ın kısaltmalara ilişkin hazırladığı derleme şöyle:
Mizahını yapan çok, açılımını bilen yok: KJ
Sosyal medya kullanıcıları hemen bilecektir: Özellikle haber kanallarında ekran altı yazılardaki bir takım kusurlar birer mizah malzemesi haline geldi. Neredeyse her gün bu yazılardaki hatalar üzerine binlerce paylaşım yapılıyor. Bir takım siyasi şahsiyetlerin ekranda çıkan bu yazılarla bir hayli ilgilendiğini, hatta yeri geldiğinde arayıp kaldırttığını kamuoyu öğrenince “kj”ler üzerinden mizah yapma furyası bir anda bütün herkesi sardı. Özellikle televizyon haberciliğinin olmazsa olmazlarından ekran altı yazıları nam-ı diğer “kj” nedir acaba deyip biraz araştırdık ki karşımıza garip bilgiler çıkıverdi. “Kj” aslında televizyon yayınlarına yazı bindirmek için eski zamanlarda kullanılan ‘karakter jeneratörü’ adlı cihazın kısaltması. Cihazın ismi baş harflerinin okunmasıyla kısaltılmış ve zamanla mesleki jargon haline gelmiş. Bir süre sonra ise gündelik dilde pek çok insan tarafından sıkça kullanılmaya başlamış. Bu işi icra eden kişilere ‘kj operatörü’ ya da “kj-ci” deniyor. Hayli meşakkatli bir iş kj operatörlüğü. Özellikle canlı yayın sırasında hem yoğun dikkat hem de üst düzey bir hız gerektiriyor. Yayın editörünün dil bilgisi hatalarının hesabının da onu ekrana yansıtan kj operatöründen sorulduğunu düşünürsek, bu emektar insanlara saygımız bir kat daha artıyor.
Açılımında otobüs kelimesi olmayan İETT
Pek çok kere İETT otobüsüne bindiğimizde birilerinin “Fazla Akbil’i olan var mı?” yakarışlarını duymuşuzdur. “Akbil”in açılımının “Akılı Bilet” olduğunu öğrenince insanlar çok fazla şaşırmasa da İETT’nin açılımının İstanbul Elektrik Tramvay Tünel İşletmeleri olduğunu öğrenince pek çok insan ister istemez “Otobüs ne alaka?” sorusunu sormadan edemiyor. İETT’nin tarihine kısaca göz atıp, şirketin kuruluşundan bu yana pek çok farklı sektörde hizmet verdiğini öğrendiğimizde ise içinde otobüs kelimesi geçmeyen İETT’nin açılımı bize eskisi gibi garip gelmiyor. 1939 yılında kurulan köklü şirket, 1993 yılına kadar İstanbul ve Anadolu havagazı dağıtım sistemlerini ve 1984 yılına kadar troleybüsleri işletmiş. Ayrıca şirket 1982 yılında Türkiye Elektrik Kurumu’na (TEK) devredilen İstanbul’un elektrik hizmetlerini de karşılamış. Yıllar geçtikçe sadece toplu taşıma hizmeti vermeye başlayan şirketin ismi de tarihten önemli bir yadigâr olarak kalmış.
Patriot gerçekten vatansever mi demek?
“Patriot” sözcüğü ise Esed ve muhalifler arasındaki çatışmanın şiddetli bir iç savaşa dönüşmesi sonucunda, Suriye sınırında ortaya çıkan güvenlik problemleriyle gündelik hayatımıza bir anda girdi. Almanya, ABD ve Hollanda gibi NATO dolayısıyla müttefikimiz olan devletler Esed’in füzelerinden Türkiye’yi korumak için Kahramanmaraş, Gaziantep ve Adana’ya Patriot füze savuma sistemini kurdu. “Phased-Array Tracking and Intercept Of Target” (Faz dizimli hedef takipleme ve önleme) şeklinde bir hayli uzun açılımı olan bu füze sistemi, soğuk savaş döneminde Sovyet bombardıman uçağı ve seyir füzesi tehdidine karşı ABD’nin ve Avrupa’daki müttefik ülkelerin korunması amacı ile geliştirildi. 1991 yılında Körfez Savaşı’nda ve 2003 yılında ABD’nin Irak’ı işgalinde kullanılan “Patriot”un kelime anlamının “vatansever” olması ise fazlasıyla manidar.
Kapımız penceremiz pvc, nedir bu pvc?
Nüfus cüzdanları sayesinde cebimize kadar giren “PVC” de sosyal hayatta sıklıkla duyulan; fakat açılımı pek de bilinmeyen sözcüklerden biri. Kapı ve camlarımızın yanında evimizin pek çok yerinde kullanılan “PVC”ye yıllar geçtikçe rağbet artınca PVC doğramacılık diye bir meslek ortaya çıktı. Açılımı “polivinil klorür olan” PVC, kimyasal endüstrisinin en değerli ürünlerinden olan bir tür plastik. Daha çok yapı sektöründe kullanılan polivinil klorür, ucuz ve kolay monte edilebilir olduğu için en çok tercih edilen ürünlerden biri olmuş. Esnek ve hafif yapısından dolayı su ve elektrik tesisatında kullanılan pek çok malzeme de PVC’den yapılıyor. Evimizdeki pek çok şeyi PVC’den imal ederken, zamanla evlerimizi de PVC’den yapmaya başladık. Prefabrik evlerin yapımında kullanılan hazır kalıp duvarlar da PVC’den üretiliyor.
DJ, VJ, CEO, KOBİ...
DJ’in açılımı “disk jokey” “VJ’in açılımı “video jokey”, şirketin en üst yöneticilerine verilen isim olan CEO’nun açılımı “Chief executive officer (Ana idari memur)”, WC’nin açılım “water closet (su oadası, klozet)”, KOBİ’nin açılımı “Küçük ve orta büyüklükteki işletmeler”, KAP’ın açılımı “Kamuoyu Aydınlatma Platformu”… Daha onlarcası, hatta yüzlercesi günlük hayatımızın hemen her anında duyabileceğimiz kısaltmalar. Sürekli duyduğumuz için o kadar alışmışız ki onların gerçekte ne anlama geldiğini dahi bilmeden bir kavrama işaret etmek için kullanıyoruz. Kelimeler dünyası olarak algıladığımız dilin aynı zamanda bu kodlar yığınını da içinde barındırdığını hiç fark etmiyoruz.
