Mesut Erzurumluoğlu ve Defne Üçer Şaylan
“Ek ölüm (excess mortality) terimi epidemiyolojide “normal/kriz dışı” koşullar altında beklediğimiz ölüm sayılarının üzerinde saptanan ölüm sayılarını ifade eder. Normalin üzerinde çıkan ölüm sayılarının söz konusu krize bağlı koşullar nedeniyle olduğu düşünülür. Bu veriler uzmanlara tanı yöntemleri, hastalığın seyri ve yaygınlığı konusunda bilgi sağlar.
Epidemiyoloji, salgınları inceleyen ama salgınlarla sınırlı olmayan bir bilimdir. Tarihsel olarak salgınların tanımlanması sürecinde ortaya çıkmıştır. Verilerin toplanması ve kaydedilmesi genel olarak enfeksiyon hastalıkları hakkında bilgimizi güçlendirir. Bu veriler, pandemiyi daha iyi yönetebilmek ve önümüzü görebilmek için çok önemlidir. Gelecek yıllarda olacak pandemiler için de çok önemli olacaktır. Pandemi geçip gittikten sonra bunun yararını daha da çok anlayacağız.”
Önder Ergönül (Bilim Akademisi üyesi, Koç Üniversitesi Tıp Fakültesi)
AÇIK VERİ: İBB Günlük Vefat Sayıları | 2015 – 2020 .xlsx .csv.
Grafiği nasıl okuyacağım?
Yukarıdaki grafik, 2015-2020 yıllarında İstanbul’daki haftalık vefat sayılarını gösteriyor.
2020 yılı için haftalık değerler (kırmızı çizgi)
2015-2019 ortalamaları (lacivert çizgi)
2015-2019 yılları için haftalık maksimum ve minimum değerler (mor şerit)
2019 vefat sayıları (lacivert noktalar)
Önemli Not:
İBB verisinde geçmiş günlerin vefat sayılarında ufak artışlar olabilmektedir. Açık veri bölümündeki veri setinde her gün için son güncelleme tarihi yazılmıştır.
Bu sayfadaki grafik en son 01.11.2020‘de güncellenmiş verilerle oluşturuldu.
Grafik 27 Ekim 2020’ye kadar olan verileri gösteriyor.
Ek ölüm nasıl hesaplanır?
Ek ölüm sayısı, kriz durumunda (tüm nedenlerle) gerçekleşen ölüm sayısının kriz dışı koşullardaki ortalama ölüm sayısıyla kıyaslanmasıdır. Covid19 pandemisinde 2020 haftalık ölüm sayılarını 2015-2019 ortalamalarıyla kıyaslıyoruz. Her hafta için haftalık ek ölümü şu şekilde hesaplıyoruz:
Ek ölüm = 2020 ölüm sayısı – 2015-2019 ortalama ölüm sayısı
İstanbul’da 2020’de ne kadar ek ölüm gerçekleşti?
12 Mart-27Ekim tarihleri arasında İstanbul’da 2015-2019 ortalamasına kıyasla toplam 7785 ek ölüm gerçekleşti. İstanbul’da Covid-19’a bağlı ölümlerin sayısı ne kadar?
Sağlık Bakanlığı’nın resmi verilerine göre 25 Ekim 2020 dahil, İstanbul’da COVID-19’a bağlı toplam vefat sayısı 3253 Kaynak: 19.10.2020-25.10.2010 Sağlık Bakanlığı Haftalık Durum Raporu.
Sıkça sorulan sorular
-Ek ölüm sayıları, Covid19 nedeniyle gerçekleşmiş ve resmi kayıtlara geçmemiş ölümleri mi gösteriyor?
Hayır tam olarak değil. Özellikle Mart ve Nisan aylarında net olarak görülen artışın salgınla doğrudan veya dolaylı bağlantılı olduğu söylenebilir. Bu konuda net bir şey söylemek için tüm Türkiye’deki ölüm sayılarının kayıtlı nedenleri, cinsiyet, yaş, risk faktörleri, yer ve zaman kırılımları da kullanılarak daha detaylı analizinin yapılması gerekir.
Ölüm sayılarında yıldan yıla gerçekleşen doğal artış dikkate alınıyor mu?
Hayır. “Ek ölüm” sayılarını bulurken yaygın tanımı kullanıyoruz yani kriz dönemindeki ölüm sayılarını önceki yılların ortalama ölüm sayılarıyla karşılaştırıyoruz. Bakınız “Ek ölüm nasıl hesaplanır?”
Neden yalnız İstanbul?
Tüm Türkiye için ve tüm iller için ek ölüm analizinin yapılması salgının yayılımı hakkında da fikir verebilir. Fakat belediyelerin verilerine toplu halde ulaşmak mümkün değil. Ayrıca Sağlık Bakanlığı Durum Raporları’nda İBBS-1 bölgeleri içinde sadece İstanbul tekil olarak sunuluyor diğer iller İBBS-1 bölgeleri içinde sunuluyor. Böylece karşılaştırılmaya elverişli tek il İstanbul.
Neden bugüne kadar olan veriler dahil değil?
Verileri İstanbul Büyükşehir Belediyesi‘nden temin ediyoruz. Sistemde geçmiş günlerin hatta haftaların (en çok da günümüze yakın tarihlerin) sayılarında artışlar olabiliyor. Bu değişimi minimize etmek için bir hafta öncesine kadar olan verileri dikkate alıyoruz.
Neden günlük değil de haftalık vefat sayıları?
7 günlük aralıkları hesaba katıyoruz çünkü günlük veriler çok fazla oynayabilir (büyük kaza vb.) haftalık veriler daha kararlı.
Bu grafik/veriler güncellenecek mi?
Grafik iki haftada bir Pazartesi günleri güncelleniyor. Veriler her haftasonu bir ay geriye dönük şekilde güncelleniyor. Açık veri başlığı altındaki indirilebilir dosyalarda her gün için verinin ne zaman güncellendiği bilgisi bulunmaktadır.
Buradaki sayılar İstanbul’da vefat edenlerin sayısı mı yoksa sadece İstanbul’da defnedilenlerin sayısını mı yansıtıyor?
Bu konuda İBB Başkanı Ekrem İmamoğlu’nun açıklaması bu sayıların İstanbul’da vefat edenlerin sayısı olduğunu belirtiyor .
Financial Times’ta 5 Mayıs’ta yayınlanan yazıda, yaptıkları araştırmanın İBB’den alınan vefat verisinin İstanbul’da gerçekleşen tüm vefat sayılarını gösterdiğini teyit ettiği belirtiliyor. Araştırmanın hikayesini John Burn-Murdoch’ın Twitter hikayesinde okuyabilirsiniz (İngilizce): https://twitter.com/jburnmurdoch/status/1257694812888862720?s=20
30 Eylül 2020 tarihli Sağlık Bakanlığı basın açıklamasında şu ifade yer alıyor:
“Vefat sayılarına ilişkin yanıltıcı iddialar bazı belediyelerin açıklamalarına dayanıyor. Belediyelerin e-devlet veritabanında da yer alan mezarlık bilgi sisteminde söz konusu ildeki defin sayıları yer alır. Defin raporları ise kişilerin öldüğü ilde verilir. Ölen kişi ya öldüğü ilde veya resmen ikametinin olduğu ilde ya da ailesinin uygun gördüğü ilde, memleketinde defnedilebilmektedir. Üç ayrı yer, üç ayrı il söz konusudur. Belediyelerin verileri kendi illerindeki defin sayılarını ortaya koyar. “
Dünyadaki başka ülkelerdeki sayılar nasıl?
Ek ölüm verilerine ulaşabileceğiniz birkaç kaynak:
Avrupa Ölümlülük İzlem Projesi –European Mortality Monitoring Project (Euromomo)
Farklı ülkelerdeki Covid-19 ek ölüm verisi takibi – The Economist (İstanbul dahil)
Financial Times – Farklı ülke ve şehirlerdeki ek ölüm verisi (İstanbul dahil)
Excess mortality during the Coronavirus pandemic (COVID-19) – Our World in Data
* Bu yazı Sarkaç'tan alınmıştır
