Barış Özlü/T24 Ankara
İstanbul’un 2036 Olimpiyatları için aday olması, Olimpiyatlar'ın kentlere zarar verip vermediği tartışmasını yeniden alevlendirdi. Araştırmalara göre geçmiş organizasyonlar büyük maliyetlere neden oldu ve bütçe dengelerinin bozulmasına yol açtı.
Olimpiyatlar'ın maliyetleri 1960’dan beri her seferinde tahmin edilenden daha fazla çıktı. Maliyet aşımı 1976 Montreal’de rekor kırarak yüzde 720’nin üzerine kadar yükseldi ve Kanada’da 1,6 milyar dolarlık borca yol açtı. Ekonomisi gelişmekte olan ülkelerde yapılan Olimpiyatlar'ın da bütçe dengelerini bozduğu, finansal krizlere zemin hazırladığı belirtiliyor. Söz konusu Olimpiyatlar'ın İstanbul'da yapılması olduğunda depreme hazırlık için kullanılabilecek kaynakların farklı alanlara harcanması tartışması da var.
2024 Paris Olimpiyat Oyunları'nı şehre giderek yakından takip eden CHP Genel Başkanı Özgür Özel ve İstanbul Büyükşehir Belediye Başkanı (İBB) Ekrem İmamoğlu, Paris’in ünlü moda müzesi “Palais Galliera”da 2027 Avrupa Oyunları'nın tanıtımı yapmak ve 2036'daki Olimpiyat Oyunları'na aday olmak için İstanbul Evi'nin açılışını gerçekleştirmişti.
Konuya ilişkin olarak Voice of America (VOA)’ya konuşan İBB Başkanı İmamoğlu, “Olimpiyatlar için İstanbul hazır” dese de Oxford Üniversitesi’nden Alexander Budzier ve Bent Flybjerg tarafından 2024’te yapılan araştırmaya göre organizasyon maliyetleri, maliyet hesaplarından sürekli olarak daha fazla çıkıyor.
2004 Atina’nın toplam maliyeti 2,9 milyar dolar, başlangıç bütçesi 1,95 milyar dolar ancak yüzde 49 oranında maliyet aşımı, 0,95 milyar dolarlık ek yük getirdi.
2008 Pekin’in toplam maliyeti 42 milyar dolar, başlangıç bütçesi 41,2 milyar dolar ancak yüzde 2 oranında bir maliyet aşımı, 0,8 milyar dolarlık ek yük getirdi.
2012 Londra'nın toplam maliyeti 15 milyar dolar, başlangıç bütçesi 8,5 milyar dolar ancak yüzde 76 oranında maliyet aşımı, 6,5 milyar dolarlık ek yük getirdi.
2016 Rio de Janeiro’nun toplam maliyeti 13,1 milyar dolar, başlangıç bütçesi 2,9 milyar dolar ancak yüzde 352 oranında maliyet aşımı, 10,2 milyar dolarlık ek yük getirdi.
2020 Tokyo’nun toplam maliyeti 15,4 milyar dolar, başlangıç bütçesi 6,75 milyar dolar ancak yüzde 128 oranında maliyet aşımı, 8,65 milyar dolarlık ek yük getirdi.
2024 Paris’in toplam maliyeti 10,32 milyar dolar, başlangıç bütçesi 4,8 milyar dolar ancak yüzde 115 oranında maliyet aşımı, 5,52 milyar dolarlık ek yük getireceği tahmin ediliyor.
Organizasyon 40 yıl süren borca sebep oldu
Uluslararası Olimpiyat Komitesi’nin (IOC) 2020 Tokyo ile başlatıp 2024 Paris ile devam ettirdiği, eskiden inşa edilen tesislerin yeniden kullanımıyla maliyeti azaltma politikası, maliyet aşımı problemine herhangi bir çözüm sağlamadı. 1960’dan itibaren organizasyonlara bakıldığında hepsinde maliyet aşımı yaşandı. 23 oyunun 18’inde maliyet aşımı yüzde 50’nin üzerine, 13’ünde ise yüzde 100’ün üzerine çıktı. Tarihin en büyük maliyet aşımı yüzde 720 ile 1,6 milyar dolar borca sebep olan 1976 Montreal’de yaşandı. Kent, 2006 yılına kadar 40 yıl boyunca bu borcun ödemesini yaptı.
Yapılan harcamalar uzun vadede fayda sağlamıyor
Pekin Başkent Ekonomi ve İşletme Üniversitesi’nden Tiansheng Xu, Xiaoying Liu ve Longxin Chen tarafından 2013’de yapılan “The Research on Post-Olympics Economic Downturn Effects” adlı çalışmaya göre kentler, reklam imkânı ile turizm, tesis ihtiyaçları ile inşaat ekonomisini büyüttü. Ancak organizasyona yapılan harcamalar uzun vadede fayda sağlamadı.
Gelişmekte olan ekonomilerde krizin habercisi
Yunanistan, 2004 Atina Olimpiyatları’nda yüzde 49’luk maliyet aşımı ile 0,95 milyar dolarlık açık verdi. Yeteri kadar tesise sahip olmayan ülke, inşaat sektörüne çok fazla yatırım yaptı. 2004 yılında düzenlenen olimpiyatlar, 11 Eylül 2001 saldırılarından sonra düzenlenen ilk olimpiyatlardı, dolayısıyla güvenlik harcamaları da arttırıldı. Yunanistan hükümeti, bu harcamalar nedeniyle 2004'te yüzde 6,1'lik bir bütçe açığı yaşadı ve bu durum ileride finansal krizlere zemin hazırladı.
Stadyum inşaatlarında kaçak işçiler çalıştırıldı
2024 Paris Olimpiyatları'nın maliyeti 10,32 milyar dolar tuttu. Olimpiyatlar'ın yüzde 115’lik maliyet aşımı ile Fransız halkına 5,52 milyar dolarlık ek yük getireceği tahmin ediliyor. Olimpiyatlar'da, tesis ve stadyum inşaatlarında taşeron firmalarla anlaşıldığı için kayıt dışı göçmen işçiler çalıştırıldı. Al Jazeraa’nın haberine göre Ekim 2023’te 33 firmaya bağlı 500’den fazla kayıtsız işçi genel greve gitti. Geçerli göçmenlik belgesi ve Fransa’da çalışmak için yasal izin alana kadar işe geri dönmeyeceklerini açıklayan işçiler, pazarlıklar sonrası göçmenlik statülerini yasallaştırdılar.
Sosyal Güvenlik Kurumu’nun (SGK) 2021 verilerine göre inşaat sektöründe yüzde 31,95 oranında kayıt dışı istihdam bulunması, Türkiye'de düzenlenecek olası İstanbul'un 2036 Olimpiyatlar adaylığı için de tartışmayı derinleştiriyor.
Organizasyon sonrasında kullanılmayan tesisler
Pekin 2008 Olimpiyatları'nın maliyeti 42 milyar dolar tuttu ve yüzde 2’lik maliyet aşımı ile Çin halkına 0,8 milyar dolarlık ek yük getirdi. Pekin Başkent Ekonomi ve İşletme Üniversitesi’nden Tiansheng Xu, Xiaoying Liu ve Longxin Chen tarafından 2013’de yapılan “The Research on Post-Olympics Economic Downturn Effects” araştırmasına göre, organizasyon sonrası kentin emlak piyasası 2004’ten beri ilk defa kriz yaşadı. Ortalama ev ücretlerinde yüzde 49,6’lık artış görüldü. İnşa edilen tesislerin yüzde 20’si Pekin Üniversitesi’ne ait olmasına rağmen kullanılmadı. Kullanılmayan tesislerin kamu yararına tekrar kullanıma açıldığı örneklerden olan Pekin Olimpik Su Merkezi, yüzme yarışlarını düzenlemek amacıyla inşa edildi ve kapalı havuz olarak tekrar kamu yararına açıldı.
