İstanbul’un uyuşturucu raporu kanalizasyondan çıktı: En çok hangi uyuşturucu kullanılıyor, hangi maddede hangi ilçeler öne çıkıyor?

Gözde Yel
İsmail A. Yeniçeri

İstanbul'daki atık su arıtma tesislerinden alınan örneklerle yapılan analiz, kentteki uyuşturucu kullanım oranlarına ilişkin olarak önemli veriler ortaya koydu. 14 arıtma tesisinde yapılan araştırmaya göre İstanbul'da en çok kullanılan uyuşturucu türü esrar oldu. Listede esrarı, eroin ve kokain takip etti. Esrar kullanımında Silivri'nin bir bölümü, Büyükçekmece'nin sahil kesimi ve Çatalca'nın küçük bir bölümü öne çıktı. Gelir düzeyinin en düşük seviyede olduğu, Karadeniz kıyısındaki Arnavutköy ilçesi; eroin, metamfetamin ve kokain kullanımının en yoğun olduğu bölgede yer alırken; ait olduğu bölge, ekstazi ve esrar kullanımında da ön sıralarda yer aldı. İstanbul, dünya kentleriyle kıyasalanan listede de en çok esrar kullanan ülkeler arasında Bercelona'dan sonra, ikinci sırada geldi.  

İstanbul Üniversitesi Cerrahpaşa, Adli Bilimler ve Adli Tıp Enstitüsü araştırmacıları tarafından, Water Research Dergisi'nde bu yıl yayımlanan "İstanbul'da geçici yasadışı uyuşturucu, alkol ve tütün eğilimlerinin araştırılması: 14 arıtma tesisinin atık su analizi"* başlıklı makale, analiz edilen atık su üzerinden İstanbul'daki uyuşturucu kullanım oranına ve çeşitlerine ilişkin önemli bilgiler verdi.

Üsküdar Üniversitesi Rektör Yardımcısı Bağımlılık ve Adli Bilimler Enstitüsü Müdürü Prof. Dr. Sevil Atasoy'un Twitter hesabından paylaştığı, 2019 yılındaki veriler üzerinden yapılan araştırmada, İstanbul, kentteki arıtma tesisleri baz alınarak 14 bölgeye ayrıldı. Kentin Avrupa yakası 9, Asya yakası 5 bölgeye ayrılırken, araştırma kapsamında Mart, Haziran, Eylül ve Aralık dönemlerinin araştırma sonuçları yayımlandı.

Avrupa

EU1 bölgesinde, Beylikdüzü, Esenyurt, Arnavutköy'ün neredeyse tamamı, Başakşehir'in önemli bir bölümü ve Avcılar ilçeleri yer aldı.

EU2 bölgesinde, Başakşehir ve Esenler'in bir bölümü, Bağcılar, Bahçelievler ve Bakırköy yer aldı.

EU3 bölgesinde; Eyüpsultan, Sarıyer, Şişli, Kağıthane, Beşiktaş, Şişli, Beyoğlu yer aldı.

EU4 bölgesi, Çatalca'nın çok büyük bir bölümü, Arnavutköy'ün bir kısmı ve Büyükçekmece'nin EU7'den kalan bir kısmı kapladı.

EU5 bölgesinde yalnızca Silivri yer aldı. 

EU6 bölgesinde, Avcılar'ın küçük bir bölümü, Küçükçekmece, Başakşehir'in ve Bakırköy'ün bir bölümü yer aldı.

EU7 bölgesinde, Silivri'nin bir bölümü, Büyükçekmece'nin sahil kesimi ve Çatalca'nın küçük bir bölümü yer aldı.

EU8 bölgesinde de yalnızca Silivri yer aldı. 

EU9 bölgesinde, Bakırköy'ün çok küçük bir bölümü; Güngören, Zeytinburnu Fatih, Bayrampaşa, Esenler, Gaziosmanpaşa, Sultangazi, Eyüpsultan'ın ve Kağıthane'nin bir bölümü yer aldı.

Asya

AS1 bölgesinde, Kadıköy'ün tamamı, Ataşehir'in büyük bir bölümü, Ümraniye ve Üsküdar'ın küçük bir bölümü, Maltepe'nin sahil bölgesi yer aldı.

AS2 bölgesinde Üsküdar'ın, Ümraniye'nin, Çekmeköy ve Ataşehir'in bir bölümü yer aldı.

AS3 bölgesinde, Beykoz'un ve Ümraniye'nin bir bölümü yer aldı.

AS4'te Maltepe'nin iç tarafları, Sancaktepe, Çekmeköy'ün bir bölümü ve Sultanbeyli yer aldı.

AS5 bölgesinde Kartal ve Pendik'in sahil kesimi dahil ciddi bir bölümü, Tuzla'nın büyük bir bölümü yer aldı.

En çok esrar kullanıldı, İstanbul dünyada ikinci

Esrar, İstanbul'un en çok kullandığı uyuşturucu oldu. İstanbul; Barselona, Berlin, Münih gibi şehirlerin yer aldığı listede esrar kullanımında oransal olarak ikinci sırada yer aldı. Esrar satışı ve kullanımının legal olduğu Amsterdam, New York, Oslo gibi bazı şehirlerin esrar kullanım verileri ise listede yer almadı.

Listede dikkat çekici bir diğer nokta, Adana'nın esrar kullanımı oldu. İstanbul'un popülasyonunun yaklaşık 13'te birinin yaşadığı Adana'da kullanılan esrar miktarı neredeyse aynı olurken, Adana dünyada oransal açıdan 3. sırada yer aldı.

İstanbul'da esrardan sonra en çok kullanılan uyuşturucular eroin ve kokain olurken, en az kullanılan 3 uyuşturucu madde, sırasıyla amfetamin, MDMA (ekstazi) ve metamfetamin oldu.

Dünyada kentlere göre uyuşturucu kullanımı

İstanbul'un, ayrılan 14 bölgeye göre uyuşturucu kullanımı

Kokain

Peru kökenli koka ağacı yaprağından elde edilen kokain sinir sistemini kısa sürede etkileyecek güçlü bir uyarıcı olarak biliniyor. Kokain kullanımı ölümcül sonuçlar da doğurabiliyor. Kokain kullanımında vücut ısısı yükselir, kalp atışları, tansiyon artar, kas zayıflığı, solunum güçlüğü yaşanır; aşırı kullanımda göğüs ağrısı ve kalp damarlarında tıkanmaya, genizsel ülsere, burun kanamalarına neden olur. Uzun süreli kullanımı ciddi zihinsel bozukluklara panik ataklara ve paranoyaya yol açabilir.

İstanbul'da kokain kullanımı

İstanbul'da kokaini en çok kullanan 3 bölge, EU1, EU7 ve EU3 oldu.

Bu bölgelerin kapsadığı ilçeler şöyle: Beylikdüzü, Esenyurt, Arnatuvköy'ün neredeyse tamamı, Başakşehir'in önemli bir bölümü ve Avcılar. Sarıyer'in bir bölümü, Büyükçekmece'nin sahil kesimi ve Çatalca'nın küçük bir bölümü. Eyüpsultan, Sarıyer, Şişli, Kağıthane, Beşiktaş, Şişli, Beyoğlu.

Kokaini en az kullanan ilk 3 bölge sırasıyla, AS5, EU2 ve AS4 oldu.

AS5, EU2, AS4 bölgeleri: Kartal ve Pendik'in sahil kesimi dahil ciddi bir bölümü, Tuzla'nın büyük bir bölümü. Başakşehir ve Esenler'in bir bölümü, Bağcılar, Bahçelievler ve Bakırköy. Maltepe'nin iç tarafları, Sancaktepe, Çekmeköy'ün bir bölümü, ve Sultanbeyli.

Esrar kullanımında bölgesel dağılım

Dünyanın bazı bölgelerinde yasal olarak bulunabilen esrar, hint keneviri bitkisinden elde ediliyor. Uyuşturucu ve ağrı kesici etkilere sahip olan esrar, halusinasyon, tansiyon ve kalp atışlarının artması, ağız kuruluğu, gözlerin kanlanması, iştahın artması, konsantrasyon bozukluğu gibi etkilere de sahip. Psikolojik bozukluklara da yol açabilen esrar; panik atak, paranoya, depresyon ve anksiyete hastalığına neden olabiliyor.

İstanbul'da esrarın en çok kullanıldığı 3 bölge, EU7, EU1 ve EU2 olarak gözlendi.

EU7, EU1, EU2 bölgeleri: Sarıyer'in bir bölümü, Büyükçekmece'nin sahil kesimi ve Çatalca'nın küçük bir bölümü. Beylikdüzü, Esenyurt, Arnatuvköy'ün neredeyse tamamı, Başakşehir'in önemli bir bölümü ve Avcılar. Başakşehir ve Esenler'in bir bölümü, Bağcılar, Bahçelievler ve Bakırköy.

Esrar kullanımı, bütün bölgelerde, haziran ve eylül arasında ciddi artış gösterdi.

Amfetamin kullanımı bölgesi

Amfetamin narkolepsi ve dikkat eksikliği ve hiperaktivite bozukluğu dahil çeşitli bozuklukların tedavisinde, kilo kontrolünde, iştah azaltıcı olarak kullanılan sentetik bir uyarıcı. Özellikle dikkat eksikliği ve hiperaktivite bozukluğu tedavisinde ilaç olarak yaygın kullanımları sebebiyle rahatlıkla elde edilebiliyor. İlaç içeriğindeki bağımlılık yaratma oranı yüksek kimyasallar fiziksel veya psikolojik bağımlılık yaratabiliyor. Uyuşturucu olarak kullanılan metamfetamine kimyasal olarak çok benzeyen amfetamin; depresyon, halüsinasyon, intihara meyillilikte artış gibi yan etkilere sebep olabiliyor.

Amfetamin kullanımında, diğer bölgelere göre açık ara EU7 bölgesi öne çıktı.

Amfetamin kullanımında EU7 bölgesinin neredeyse 3'te biri kadar amfetamin kullanan EU1 bölgesi ikinci sırada yer aldı. EU5 bölgesi ise en çok amfetamin kullanan 3. bölge oldu.
Amfetamini en çok kullanılan bölge, Beylikdüzü ilçesinin sahil kesimi olarak öne çıktı.

Eroin kullanımı verileri

Hem fiziksel hem de psikolojik olarak bağımlılığa yol açan bir uyuşturucu olan eroin, haşhaş bitkisinin kurutulmuş özünden çıkarılan kimyasaldan yapılıyor. Sağlığı ciddi anlamda bozan etkileri arasında konsantrasyon kaybı, öfkeyi ve korkuyu teşvik, bulanık görüş, terleme, mide bulantısı ya da kusmak, yavaş soluk almak, spazm, kabızlık, yorgunluk, zayıflık var.

Eroin, İstanbul'da en çok EU1, EU6, EU7 ve EU8 bölgelerinde kullanılıyor. Bu bölgeler; Sarıyer'in bir bölümü, Büyükçekmece'nin sahil kesimi ve Çatalca'nın küçük bir bölümü. Beylikdüzü, Esenyurt, Arnatuvköy'ün neredeyse tamamı, Başakşehir'in önemli bir bölümü ve Avcılar, Silivri'nin bir bölümü.

Kokaini en az kullanan ilk 3 bölge ise sırasıyla, AS1, AS5 ve EU5 oldu. Bu bölgeler, Kartal ve Pendik'in sahil kesimi dahil ciddi bir bölümü, Tuzla'nın büyük bir bölümü ve Kadıköy. Başakşehir ve Esenler'in bir bölümü, Bağcılar, Bahçelievler ve Bakırköy.

Metamfetamin kullanımı verileri

Halk arasında "kristal met" ismiyle de bilinen metamfetamin, kuvvetli bağımlılık yapıcı etkisi olan renksiz ve kokusuz bir madde. Metamfetaminin kısa/uzun süreli kullanımı dolaşım, solunum, nörolojik sorunlarla birlikte anksiyete, saldırganlık ve depresyon gibi birçok ruh sağlığı sorununa neden olduğu biliniyor.

İstanbul'da metamfetamin kullanımında diğer bölgelere göre açık ara EU1 bölgesi öne çıktı.

Metamfetamin kullanımında EU1 bölgesinin neredeyse 3'te biri kadar bu maddeyi kullanan EU7 bölgesi ikinci sırada yer aldı.

En çok kullanılan bölge, Beylikdüzü, Esenyurt, Arnatuvköy'ün neredeyse tamamı, Başakşehir'in önemli bir bölümü ve Avcılar olarak öne çıkıyor.

Ekstazi verileri

Beyinde var olan serotoninin tamamını salgılatan, kişide yarattığı rahatlık, doygunluk, zindelik ve mutluluk hislerine neden olan ekstazi, serotonin eksikliğine bağlı olarak ciddi yan etkiler gösteriyor ve ağır depresyona neden olabiliyor.

İstanbul'da ekstazi kullanımında AS2, AS4 ve EU1 bölgeleri öne çıkıyor. 

Bu bölgeler: Üsküdar'ın, Ümraniye'nin, Çekmeköy ve Ataşehir'in bir bölümü, Maltepe'nin iç tarafları, Sancaktepe, Çekmeköy'ün bir bölümü, ve Sultanbeyli, Beylikdüzü, Esenyurt, Arnatuvköy'ün neredeyse tamamı, Başakşehir'in önemli bir bölümü ve Avcılar.

Ekstazi kullanımında neredeyse bütün bölgeler ortalamaya yakınken, özel olarak az kullanımın olduğu bir bölge gözlenmiyor.

Gelir düzeyine göre uyuşturucu kullanımı değişiyor

2017'de İstanbul Üniversitesi İktisat Fakültesi'nin yürüttüğü Mahallem İstanbul projesi, İstanbul'un ilçelere göre yıllık ortalama hane halkı gelirlerini ortaya koydu. Buna göre İstanbul'un hane halkı geliri en yüksek ilçesi Beşiktaş olurken, hane halkı geliri en düşük ilçe Arnavutköy oldu.

İstanbul'un Boğaziçi kıyısındaki ünlü semti Arnavutköy'le aynı adı taşıyan Karadeniz kıyısındaki Arnavutköy ilçesi, gelir dağılımı düşük, göç alan bir bölge olmakla birlikte yazlık yerleşmelerin de arttığı bir ilçe. Arnavutköy ilçesinin yer aldığı bölge, uyuşturucu tüketiminin en yüksek olduğu bölgelerden biri oldu.

Bu araştırma, gelire oranla uyuşturucu kullanımındaki değişimi de gösteriyor. Gelir ortalamasının düşük olduğu ilçelerde kolay ulaşılabilen esrar kullanımının yoğunlaştığı gözleniyor.

Amfetamin tipi uyuşturucu haplar ise, özellikle Beylikdüzü'nün sahil kesiminde yoğunlaşıyor. İstanbul'da bölgelere göre en öne çıkan uyuşturucu kullanımı bu oldu.

*F Asicioglu , M Kuloglu Genc , T Tekin Bulbul , M Yayla , SZ Simsek , C Adioren , S Mercan , “Investigation of temporal illicit drugs, alcohol and tobacco trends in Istanbul city: Wastewater analysis of 14 treatment plants”, Water Research, n.190, 2021, 116729.

Yeşilay ve Adli Tıp Enstitüsü atık sudan uyuşturucu maddeleri tespit ediyor Yeşilay, İstanbul Üniversitesi Adli Tıp Enstitüsü ile 2017 yılında hayata geçirdiği "Atık Sudan Bağımlılığa" projesiyle bölgelerdeki uyuşturucu maddeler ve kullanım yoğunluğu tespit edebiliyor. Atık su tabanlı epidemiyolojik yaklaşım, toplumun tükettiği yasa dışı uyuşturucu maddelerin izlerinin değişmeden ya da metabolitler halinde vücuttan atılması ve kanalizasyon ağında son bulması prensibine dayanıyor. Bu prensip, atık sulardaki hedef yasadışı maddelerin/metabolitlerinin ölçümüne, tüketilen madde konsantrasyonunun geri hesaplama yöntemiyle bulunmasına ve böylece popülasyondaki madde kullanımının tanımlanmasına imkân veriyor. Böylelikle uyuşturucu madde kullanımının bireyler düzeyinde değil, toplum düzeyinde izlenmesi mümkün olabiliyor. Avrupa Uyuşturucu ve Uyuşturucu Bağımlılığı İzleme Merkezi (EMCDDA), 2011 yılından bu yana düzenli olarak Avrupa genelinde yürütmekte olduğu bu çalışmayı, 2016 yılı itibari ile yalnızca Avrupa ülkelerinde değil, Avustralya, Kanada ve Asya ülkelerini de kapsayan toplam 18 ülkenin 60 şehrinde sürdürüyor.