İnternetteki "Avrupa Filmleri Geçidi" adlı proje kapsamında, 1. Dünya Savaşı’ndan kalma belgeseller, animasyonlar ve kurgu filmler, Avrupa’daki 16 farklı film arşivi tarafından derlenip dijitalleştiriliyor. Bu bir ilk!
Projeyi koordine eden isim ise, Frankfurt'taki Alman Film Enstitüsü‘nden Julia Welter: "Özellikle tarihi filmler söz konusu olduğunda hep özellikle ulusal bir pencereden bakılıyor. 1. Dünya Savaşı sırasında Almanya'da nasıl filmler yapıldı? Peki, İngiltere'de nasıldı? Ama karşılaştırmalı yaklaşımlar çok az. Biz de projemizle bu hedefe ulaşmayı amaçladık."
En etkili araç
1. Dünya Savaşı üzerine filmlerden bahsedildiğinde akla gelen ilk isim, yazar ve film tarihçisi Rainer Rother: "Bu savaş, bu filmlerin, bilgilendirme ve propaganda aracı olarak kullanıldığı ilk savaştı. O günün koşullarında bu görüntüler kadar etkili başka hiçbir bilgilendirme aracı yoktu."
19. Yüzyıl’da savaş, kahramanlığı çağrıştıran çok temel bir olgu olarak kabul görüyordu. Ancak Avusturya-Macaristan İmparatorluğu Veliahtı’nın öldürülmesi, birçok ülke için Avrupa’daki güç dengelerini yeniden düzenleme niyetiyle kullandıkları bir kıvılcım oldu. Almanlar da sevinç gösterileriyle savaşa girdiler. Hedef, düşman Fransa ve İngiltere’yi mağlup etmekti.
Ama hızlı taarruz savaşı, bir süre sonra yıpratıcı siper çatışmalarına dönüştü. Her devlet de, halkın moralini yüksek tutması hedeflenen propaganda filmleri çekmeleri için, cepheye kameraman gönderdi.
Julia Welter: "Dönemin prodüksiyonlarında, ülkelerin kendi ordularının düşmana kıyasla ne denli güçlü olduğunun gösterilmesine büyük önem verilirdi. Gösterilen muharebelerin çoğu ise, cephenin gerisinde, ateş hattından uzakta canlandırılarak filme çekilir, ardından da hem çatışmalardan uzaktaki bölgelerde, hem de cephe bölgelerindeki sinemalarda haftalık haber bültenlerine entegre edilirdi."
Kitleye vurgu yapılan temel motif
Rainer Rother: "İlginç olan tabi, kitlelerin temsili. Örneğin zaferi vurgulamak için, savaş esirlerinin bir kitle olarak gösterilmesi gibi. Ya da güç gösterisinde bulunmak için, dimdik yürüyüşe geçen çok sayıda askerin görüntüleri. İşte kitleye vurgu yapılan bu temel motif, tüm görüntülere damgasını vuruyor."
1. Dünya Savaşı sırasında cephede yaşananları yansıtan reklam filmleriyle, o dönemde başlı başına bir tür yaratılmıştı. Nakit sıkıntısı çeken savaş bütçeleri için vatanseverlerin bağışlarından medet umuluyordu. Abartılı bir şekilde tasvir edilen düşman görüntüleriyle bağış toplanıyordu.
Ancak film projesi kapsamında, pek propaganda içerikli kahramanlık hikâyelerine malzeme oluşturmaya yarayacak nitelikte olmayan ve çatışmalar arasında geçen süreden, gündelik hayattan enstantaneler içeren görüntüler de gösteriliyor. Bu görüntüler hem İngilizlerde, hem de Fransızlarda mevcut. Bu noktada, propaganda ürünü "düşman imajı" belirsizleşiyor.
Julia Welter: "Cephe hayatı, her orduda benzer özellikler taşıyordu. Örneğin hepsinde hendekler görünüyor. Bu yüzden de cephede çekilmiş görüntüler arasında önemli benzeşmeler var."
Tüm bu tarihi kayıtlar, 35 milimetre film üzerine geçirildi. Ardından, proje kapsamında 650 saatlik materyal dijitalize edildi ki, bu gerekli bir işlemdi.
Eski filmler dijitalize ediliyor
Julia Welter: "Zira artık klasik film malzemesini oynatabilecek aletler yavaş yavaş ortadan kalkıyor. Bunu günümüz sinemalarında da görmek mümkün, birçoğu ya çoktan dijital formata geçti ya da geçmek üzere. Diğer bir deyişle, eski filmleri dijitalize etmediğimiz takdirde, bir daha onları seyredememe riskiyle karşı karşıyayız."
Bu da, tarihin bir parçasının yok olması anlamına gelir. Özellikle de propaganda filmlerinin görmezden geldiği, yer vermediği görüntülerin.
Her devletin kendi halkının içinde olduğu, açlık ve sefaletin, hastalıkların görüntüleri bunlar.
Ya da Asya ve Afrika’daki sömürgelerden Avrupa'ya getirilerek savaş meydanlarında harcanan askerlerin kaderlerini anlatan görüntüler.
Rainer Rother: "Eğer hikâyenin sadece parlak noktalarına odaklanırsanız, hikâyenin bütününü, diğer olaylarla ilişkisini ve tarihin örgüsünü gözden kaçırırsınız. Bir çağda gerçekten ne olduğunu bilmek için, ilk bakışta daha az ağırlığı olan, estetik açıdan illa da başarılı olmayan ve gündelik hayattan verileri de göz önünde bulundurmalısınız."
Çünkü tam da işte bu titrek ve nadir görüntüler, 1. Dünya Savaşı hakkındaki tabloyu tamamlamaya yarıyor. Ve bir anda, savaşta her bir ülkenin ne acılar çektiğini, ne zorluklarla boğuştuğunu idrak ediyorsunuz. 1. Dünya Savaşı, kameranın bir silah olarak kullanıldığı ilk savaştı… Ama sonuncusu olmayacak.
