Özbekistan perşembe günü doğum gününü kutlayacak. Orta Asya cumhuriyeti ülke
bundan
tam 25 yıl önce Sovyetler Birliği'nden ayrılarak bağımsızlığını ilan etti. Ne var ki
Cumhurbaşkanı İslam Kerimov, bu sene cumhuriyetin kuruluş yıldönümüne
katılamayacak. Hükümet çevrelerinden yapılan açıklamada, Kerimov'un rahatsız olduğu ve
hastanede tedavi altına alındığı açıklandı. Kerimov'un hastalığının ne olduğu konusunda
ise bilgi verilmedi. Bazı yabancı medya organlarında, Cumhurbaşkanı'nın hafta sonu felç
geçirdiği yönünde haberlerin yer alması üzerine sosyal medya hesaplarından açıklama
yapan Kerimov'un küçük kızı Lola Kerimov-Tilyayeva bu haberleri doğruladı. Kerimov-Tilyayeva, babasının beyin kanaması geçirdiğini ve yoğun bakıma alındığını duyurdu.
Özbekistan gibi bir ülkede normalde 78 yaşında cumhurbaşkanının sağlık durumu
hakkında dışarıya fazla bilgi sızmaz. Bu nedenle gözlemcilere göre, Kerimov'un yoğun
bakımda olduğunun teyit edilmiş olması, durumunun ciddiyetinin bir göstergesi.
Hammadde bakımından zengin 31 milyon nüfuslu Müslüman ülkede iktidar mücadelesinin
başlamasının an meselesi olduğuna dikkat çekiliyor.
"Otokrat yönetim biçimi"
Kerimov, Özbekistan'da 1989 yılından
bu yana yönetimi elinde bulunduruyor.
Bağımsızlığın ilanından bu yana ülkenin tek lideri olan Kerimov, 2015 yılında yapılan
seçimlerde yüzde 90'ın üzerinde oy alarak bir kez daha bu göreve seçilmişti. Uluslararası
gözlemciler, seçim öncesi gerçek bir rekabet ortamı bulunmadığı eleştirisinde bulunmuştu.
Berlin Bilim ve Politika Vakfı'ndan (SWP) Uwe Halbach, DW'ye verdiği mülakatta,
Kerimov'un "Post-Sovyet bölgesindeki en otokrat-devlet başkanı" olduğunu dile getirdi.
Ülkede kuvvetler ayrılığı, demokratik kontrol mekanizmaları ve muhalefetin olmadığına
dikkat çeken uzman, Özbekistan'ın "Rusya'dan daha kapsamlı bir devlet başkanlığı
hakimiyeti" altında bulunduğunu belirtti.
Ancak Kerimov'un halefinin kim olacağı belirsizliğini koruyor. Uzmanlar, olası iç siyasi
çalkantılara karşı uyarıda bulunuyor. Kerimov'un halefinin tamamen kural dışı bir
yöntemle mi belirleneceği, yoksa dışarıya karşı göstermelik de olsa bir prosedür
çerçevesinde mi seçileceği merak konusu oluyor. Yabancı medya organlarında,
Kerimov'un hastalığının sonuçları hakkında spekülasyonlar yapılıyor.
Uzman Uwe Halbach, Kerimov'un görevini sürdürememesi halinde ülkede Azerbaycan'daki
gibi yönetimin aile içinde el değiştireceğine ihtimal vermiyor. Kerimov'un büyük kızı
Gülnara, tartışmalı ekonomik faaliyetleri ve iktidar hırsı nedeniyle ülkede fazla sevilen bir
isim değil. Berlinli uzman Halbach, Kerimov'un halefinin yakın siyasi çevresinden biri isim
olabileceğini belirterek, Başbakan Şevket Mirziyoyev'in ismini gündeme getiriyor.
Rusya ve Çin güçlü aktörler
Özbekistan'ın bağımsızlığını ilan etmesinden bu yana Kerimov Doğu ile Batı
arasında gel-gitli bir siyaset izliyor. Halbach, "Kerimov tarafsız bir dış politika izledi"
değerlendirmesinde bulunuyor. Bunun Rusya tarafından desteklenen bölgesel örgütler için
de geçerli olduğunu belirten uzman, 2012 yılında Özbekistan'ın Kolektif Güvenlik
Anlaşması Örgütü'nden (KGAÖ) ayrılmasına dikkat çekiyor. Uzman, Moskova'nın
Taşkent'i eski Sovyet cumhuriyetlerinin oluşturduğu Avrasya birliğinde tutmaya gücünün
yetmediğini belirtiyor.
Ancak gözlemciler, ülkede Rus etkisinin arttığı görüşünde. Kerimov, nisan ayında
Moskova'ya gitmiş ve Devlet Başkanı Vladimir Putin'le görüşmüştü. Halihazırda Şanghay
İşbirliği Örgütü üyesi olan Özbekistan örgütün şu anda dönem başkanı; zirve de haziran
ayında Taşkent'te yapılmıştı. Bu ittifakta söz sahibi ülkeler ise Rusya ve Çin. Halbach, her
iki ülkenin de Özbekistan hususunda en güçlü dış aktörler olduğunu belirtiyor. Kerimov,
haziran ayında Özbekistan'ın ortasından Fergana Vadisi'ne kadar uzanan stratejik öneme
sahip bir demiryolu hattının açılışını yapmıştı, hat Çinli firmaların desteğiyle inşa edildi.
İslamcılarla mücadele
Öet yandan uzmanlar Batı'nın bölgeye fazla ilgisinin olmadığına dikkat çekiyor. Örneğin
Almanya, 2015 yılında Özbekistan'ın Termes bölgesindeki hava üssünü kullanmayı
bırakmıştı. Bu üs uzun yıllar boyunca Afganistan'daki birliklerin ihtiyaçlarının tedariğinde
kullanılmıştı. ABD ise Özbekistan'daki askeri varlığını resmi olarak bundan 10 yıl önce
sona erdirdi. ABD buna 2005 yılında Andican kentinde çıkan olayları gerekçe göstermişti.
Olaylarda, hükümet güçlerinin müdahalesi sonucu 180 kişi hayatını kaybetmişti.
Ancak Washington, bölgedeki nüfuzunu tamamen kaybetmek istemiyor. ABD geçen yıl,
300 zırhlı aracı terörle mücadeleye destek olmaları amacıyla Özbekistan'a gönderdi.
IŞİD'e bağlılığını ilan eden Özbekistan İslami Hareketi eylemlerini Afganistan'dan
yönetiyor. Uzman Halbach İslamcıların ülkede fazla etkisinin olmadığı görüşünde. SWP
uzmanı, Kerimov'un İslamcıları etkisizleştirdiğini belirtiyor.
