Nüfus, ekonomi, siyaset: İstanbul ne kadar büyük, neden bu kadar önemli?

İstanbul, Ekrem İmamoğlu'nun tutuklanması ve takip eden eylemlerle sadece Türkiye'nin değil dünyanın da gündemine taşındı.

Mega kent, ekonomi başta olmak üzere çeşitli açılardan ülkenin kalbi konumunda.

Siyasi olarak ise, özellikle 1990'lı yıllardan bu yana, İstanbul'a hakim olan partinin Türkiye'de iktidarın kapısını araladığı yönünde yaygın bir kanı var.

Peki yurt içi ve dışında gözlerin çevrildiği İstanbul nasıl bir kent?

İstanbul'la ilgili merak edilenleri verilere dayanarak inceledik.

İstanbul'un nüfusu ne kadar?

İki kıtaya yayılmış olan İstanbul'un Anadolu yakası Kocaeli, Avrupa yakası ise Tekirdağ ile sınır konumunda.

Türkiye İstatistik Kurumu (TÜİK) verilerine göre İstanbul'un nüfusu, 15 milyon 701 bin 602.

Bu, Türkiye nüfusunun yüzde 18,33'ünün İstanbul'da yaşadığı anlamına geliyor.

İstanbul'da kimler yaşıyor?

İstanbul kütüğüne kayıtlı olanların sayısı 2 milyon 152 bin 878 kişi.

Kalanların kütükleri ise başka illerde bulunuyor.

Yani İstanbul'da milyonlarca başka şehirlerden gelen insan yaşıyor.

Bu iller arasında en önde gelenler Sivas, Kastamonu, Ordu, Giresun, Tokat.

Kentte en yaygın erkek ismi Mehmet, kadın ismi ise Fatma.

2024'te en çok verilen erkek bebek ismi Alparslan, en çok verilen kız bebek ismi ise Defne oldu.

İçişleri Bakanlığı Göç İdaresi Başkanlığı'nın verilerine göre ikamet izni ile Türkiye'de bulunan yabancıların en fazla yaşadığı şehir 536 bin 370 kişi ile İstanbul.

İstanbul'da ayrı Türkiye'de geçici koruma statüsü ile bulunan Suriyelilerin en fazla yaşadığı şehir de burası.

Göç İdaresi'ne göre kentte bu statüde 487 bin 831 Suriyeli bulunuyor.

Göç ne durumda?

İstanbul'a göçün hızı son yıllarda düşmüş görünüyor.

Hatta 2020 ile 2023 arasında göç verileri negatif oldu.

İstanbul 2020'de yüzde 3,42, 2021'de yüzde 1,44, 2022'de yüzde 2,06, 2023'te ise yüzde 10,71 oranında göç verdi.

2024'te yüzde 1,66 göç aldı.

Eğitim düzeyi nasıl?

TÜİK verilerine göre İstanbul'da ortalama eğitim süresi 10,1 yıl.

Bu, 10,7 oranına sahip Ankara'dan sonra ülkedeki en yüksek ikinci rakam.

Şehirde yaklaşık 2,8 milyon kişi yüksekokul ya da fakülte mezunu.

Yaklaşık 500 bin kişi ise yüksek lisans ve üzeri eğitim görmüş.

Kentteki 198 bin 638 kişi okuma yazma bilmiyor.

Nasıl bir ekonomik yapı var?

TÜİK'in Gayrisafi Yurt İçi Hasıla (GSYH) hesaplamalarına göre; 2023 yılında İstanbul 8 trilyon 60 milyar 358 milyon TL ile ülkede en yüksek GSYH'ye ulaştı.

Yani İstanbul GSYH'den yüzde 30,4 pay aldı.

GSYH'yi oluşturan faaliyetler incelendiğinde İstanbul; tarım, ormancılık, balıkçılık ile diğer hizmet faaliyetleri dışındaki faaliyetlerde ilk sırada yer aldı.

İstanbul'un farklı iş kollarında aldığı pay ise şöyle oldu:

Gelir adaletsizliği ne kadar derin?

Kişi başına GSYH'de 2023 yılında Kocaeli 516 bin 460 TL ile ilk sırada yer aldı.

Kocaeli'yi, 510 bin 733 TL ile İstanbul izledi.

Bununla birlikte gelir adaletsizliğinin en derin yaşandığı kent de İstanbul oldu.

Toplumun en yüksek gelir elde eden yüzde 20'sinin elde ettiği payın en düşük gelir elde eden yüzde 20'sinin elde ettiği paya oranı şeklinde hesaplanan P80/P20 oranında İstanbul yüzde 7,7 ile en yüksek orana sahip.

İstanbul'da enflasyon ne durumda?

İstanbul Planlama Ajansı'nın (İPA) Şubat ayında yayımladığı araştırmasına göre kentte dört kişilik bir ailenin ortalama yaşam maliyeti 85 bin 453 TL.

İPA'ya göre bu bir önceki yılın aynı ayına göre yüzde 54,47'lik bir artış anlamına geliyor.

İstanbul Ticaret Odası'nın (İTO) hesapladığı ve son olarak 1 Mart'ta açıkladığı verilere göre kentin yıllık enflasyonu yüzde 45,35.

TÜİK verilerine göre Şubat ayında ülke çapındaki yıllık enflasyon ise yüzde 39,05 olarak belirlendi.

İstanbullular ne kadar mutlu?

İPA'nın Mart ayında yayımladığı İstanbul Barometresi araştırma raporunda katılımcıların yüzde 17,9'u bazı ödemeleri yapamadığını ve borca girdiğini, yüzde 13,7'si aslında pek geçinemediğini, yüzde 47,4'ü kıt kanaat geçinebildiğini, yüzde 21'i ise geçinebildiğini ve kenara da para koyabildiğini söyledi.

Aynı raporda katılımcılara Şubat ayındaki duygu halleri soruldu, 10 üzerinden değerlendirmeleri istendi.

Buna göre İstanbulluların ortalama stres seviyesi 6,3 olarak, kaygı seviyesi 5,9 olarak ölçüldü.

Mart ayındaki yaşam memnuniyeti 4,8 ve mutluluk seviyesi 5,9 oldu.

Büyükşehir bütçesi ne kadar?

İBB'nin 2024 yılı bütçesi 516 milyar Türk lirasıydı.

26 Kasım 2024'teki İBB Meclis toplantısında 2025 yılının bütçesi onaylandı.

Buna göre İstanbul Elektrik Tramvay ve Tünel İşletmeleri Genel Müdürlüğü (İETT) ve İstanbul Su ve Kanalizasyon İdaresi (İSKİ) dahil belediyenin bütçesi 564 milyar TL oldu.

İlçe belediyelerinin bütçesi ne kadar?

İBB Meclisi'nde onaylandığı haliyle 2025 yılı ilçe belediye bütçeleri arasında en yüksek pay Esenyurt'un oldu.

Esenyurt'un 2025 bütçesi 10 milyar 454 milyon olarak belirlendi.

İlçeye 31 Ekim 2024 tarihinde kayyum atanmıştı.

İkinci en büyük bütçeye sahip ilçe ise 10 milyar 300 milyon TL ile Şişli oldu.

Bu ilçeye de 23 Mart tarihinde kayyum ataması yapıldı.

Şişli'yi sırasıyla Üsküdar, Küçükçekmece, Pendik, Sancaktepe ve Kadıköy izledi.

En düşük bütçe ise 339 milyon TL ile Adalar'ınki oldu.

Ne kadar seçmen var?

İstanbul'da en son yapılan seçimler 31 Mart 2024'teki yerel seçimlerdi.

İstanbul İl Seçim Kurulu'nun verilerine göre bu seçimlerde İstanbul'daki kayıtlı seçmen sayısı 11 milyon 314 bin 516 kişi oldu.

Böylece aynı yıl yapılan cumhurbaşkanlığı ve genel seçimlere göre seçmen sayısı 36 bin 455 azaldı.

Kentte en az seçmen 13 bin 682 ile Adalar'da, en fazla seçmen ise 642 bin 455 ile Esenyurt'ta bulunuyor.

İstanbul Büyükşehir Belediyesi'ni uzun yıllar boyunca merkez sağ ve merkez sol partiler yönettikten sonra 1994'te Refah Partisi'nin (RP) seçim başarısı ile Milli Görüş ve bu gelenekten gelen partilerin 25 yıllık yönetimi başladı.

2019'dan bu yana ise İBB'yi Cumhuriyet Halk Partisi (CHP) yönetiyor.

1963'ten bu yana şehri kim yönetiyor?

İstanbul'daki ilk belediye seçimleri 1963'te yapıldı. Daha önce belediye başkanları iki dereceli bir sistemle belediye meclisi içinden seçiliyordu.

1963'te yapılan direkt seçimi Adalet Partisi (AP) adayı Nuri Eroğan, 1968'deki seçimi ise yine AP'den Fahri Atabey kazandı.

1973 seçimlerinde ise toplumcu belediyecilik anlayışıyla özdeşleşen CHP'li Ahmet İsvan yüzde 63,6 oyla başkan seçildi.

Bu rekor başka hiçbir başkan tarafından kırılamadı.

1977'de yine CHP'li bir isim, Aytekin Kotil belediye başkanı seçildi.

12 Eylül 1980 darbesi sonrasında 1984'te Anavatan Partili (ANAP) Bedrettin Dalan, 1989'da ise Sosyal Demokrat Halkçı Partili (SHP) Nurettin Sözen İstanbul'un başına geçti.

1994 yılında yeni bir dönem başladı.

Bu seçimlerde merkez sağ ve merkez solda aday çokluğunun da etkisiyle, sürpriz bir yüksek oy alan Refah Partisi adayı Recep Tayyip Erdoğan aradan sıyrıldı.

Erdoğan (RP) yüzde 25,2, İlhan Kesici (ANAP) yüzde 22,1, Zülfü Livaneli (SHP) yüzde 20,3, Bedrettin Dalan (Doğru Yol Partisi - DYP) yüzde 15,5, Necdet Özkan (Demokratik Sol Parti - DSP) yüzde 12,4 oy aldı.

1999'da da benzer bir durum yaşandı.

ANAP adayı Ali Müfit Gürtuna'nun yüzde 22,4, DSP adayı Zekeriya Temizel'in yüzde 20,2, CHP adayı Adnan Polat'ın yüzde 13,9, Milliyetçi Hareket Partisi (MHP) adayı Ahmet Vefik Alp'in yüzde 7,3, DYP adayı Yalçın Özer'in yüzde 3,8 oy aldığı seçimlerden Fazilet Partili (FP) Ali Müfit Gürtuna yüzde 27,5 oyla birincilikle çıktı.

2002'de AKP'nin iktidara gelmesiyle Erdoğan'ın, "İstanbul'u alanın Türkiye'yi de alacağı" yönündeki bir sözü siyasi analizlerde önemli bir referans noktası oldu.

2004 seçimlerinde Adalet ve Kalkınma Partili (AKP) Kadir Topbaş, yüzde 45,3'lik bir oy alırken rakibi CHP'li Sefa Sirmen yüzde 28,9'de kaldı.

2009'a gelindiğinde Topbaş, CHP'li Kemal Kılıçdaroğlu'na karşı yarıştı. Topbaş yüzde 44,7, Kılıçdaroğlu yüzde 37 oy aldı.

2014 seçimlerinde Topbaş'ın rakibi bu kez CHP'li Mustafa Sarıgül oldu. Topbaş yüzde 47,9, Sarıgül yüzde 40 oya ulaştı.

2019 yerel seçimlerinde ise İBB yönetimi, 25 yıldan sonra el değiştirdi.

Ekrem İmamoğlu'nun yüzde 48,8, Binali Yıldırım'ın yüzde 48,6 oy aldığı 31 Mart İBB seçimleri yenilendi.

23 Haziran'daki seçimlerde İmamoğlu oyunu yüzde 54,2'ye çıkarırken Yıldırım'ınki yüzde 45'e geriledi.

2024 seçimlerinde ise İmamoğlu yüzde 51,1 oy alırken rakibi Murat Kurum yüzde 39,6 oranında kaldı.

Bu seçimlerde İBB Meclisi'ndeki çoğunluk da CHP'ye geçti.

İBB Başkanı Ekrem İmamoğlu, hakkındaki "yolsuzluk" soruşturması kapsamında 23 Mart'ta tutukland.