Avrupa Gıda Güvenliği Kurumu'nun (EFSA) Ferrero'nun sevilen markası Nutella başta olmak üzere birçok üründe kullanılan palmiye yağının kanser riskine işaret etmesi, bu bitkisel yağın sağlık ve çevreye olan etkilerini yeniden gündeme taşıdı.
Süpermarket raflarında gördüğümüz işlenmiş gıdaların yanında, kullandığımız temizleyiciler ve kozmetik ürünlerinin içeriğindeki ana maddelerden biri, palmiye yağı.
Peki bu bitkisel yağ nasıl üretilir? Hangi gıdalar, gün içinde kullandığımız hangi ürünler palmiye yağı damgası taşır?
Sağlık ve çevreye etkilerinden, gündemdeki tartışmalara palmiye yağı hakkında bilinmesi gerekenleri derledik.
Palmiye yağı nedir?
Bir tür Palmiye ağacı olan 'Elaeis guineensis'in meyvelerinden üretilen palmiye yağı, dayanıklı ve ucuz olması nedeniyle günümüzün en çok kullanılan bitkisel yağlarının başında geliyor.
Uluslararası çevre kuruluşu Greenpeace, süpermarket raflarında gördüğümüz ambalajlı ürünlerin yarısının palmiye yağı içerdiğini söylüyor.
Çikolatalardan cipslere birçok işlenmiş gıdada palmiye yağı bulunuyor.
Dünyada yağ üretimi için en verimli bitki olduğu belirten bu palmiye türünün yüzde 90'ı Endonezya ve Malezya'daki ekili alanlarda üretiliyor.
Palmiye ağaçları, kökenleri Batı Afrika'ya dayansa da, yağış miktarı ve sıcaklığın yüksek olduğu Asya, Kuzey ve Güney Amerika'nın farklı bölgelerinde de yetişebiliyor.
Hangi besin ürünlerinin içinde var?
Birleşmiş Milletler (BM) Dünya Doğayı Koruma Vakfı'na (WWF) göre bu yağ, gıdalar, temizleyiciler ve endüstriyel ürünlerin çoğunda kullanılıyor.
Yemeklik yağlar, margarinler, dondurma, hazır yemek ve şekerlemeler gibi işlenmiş gıdaların çoğunda palmiye yağı kullanılıyor.
Çikolata, pizza hamuru, bisküvi ve kurabiyeler, paketlenmiş ekmek bu ürünlerden bazıları.
Ayrıca sıvı deterjan, sabun ve şampuanların çoğu, ruj, ağda ve cilalar, endüstriyel yağlayıcılar ve biyolojik yakıtların içeriğinde bu yağ bulunuyor.
Sağlığa zararlı mı?
Palmiye yağının kansere neden olduğu iddiası, sağlık endişelerinin başında geliyor.
Avrupa Gıda Güvenliği Kurumu (EFSA) palmiye yağının 200 dereceden yüksek ısılarda rafine edilmesi halinde, diğer bitkisel yağlardan daha çok kanserojen madde ortaya çıkarttığını açıkladı.
Palmiye yağı, doğal kırmızı rengini değiştirmek ve kokudan arındırmak için yüksek ısılarda rafine ediliyor.
EFSA'nın yanında Dünya Sağlık Örgütü, BM Gıda ve Tarım Örgütü gibi kuruluşlar palmiye yağındaki GE olarak bilinen kanserojen maddenin arz ettiği tehlikeye dikkat çekmekle birlikte, palmiye yağının tüketilmemesi tavsiyesinde bulunmadı.
Öte yandan bazı araştırmacılar, yüksek doymuş yağ oranı nedeniyle kolestorol seviyesini artırarak, kalp krizi ve felç riskini artırdığını belirtiyor. Isıtılmış palmiye yağının kan basıncını yükselttiği ve yüksek tansiyona neden olduğu da ifade ediliyor.
Doğada nasıl bir etki bırakıyor?
Çevreciler, palmiye yağı üretiminin iklim değişikliği, hava kirliliği ve toprak erozyonuna etkilerine dikkat çekiyor.
Greenpeace, geçtiğimiz 25 yılda, en büyük üretici ülke Endonezya'da palmiye yağı üretiminin altı katına çıktığını söylüyor. Çevreciler, üretimin artırılması için şirketlerin yağmur ormanlarının büyük bölümünü talan ederek yerlerine palmiye ağacı diktikleri eleştirisini getiriyor.
Buna göre, ağaç hamuru ve palmiye yağı üretilmesi amacıyla milyonlarca hektar doğal alan yok ediliyor. 2015'te sadece Endonezya'da El Nino hava olayının şiddetlendirdiği yangınlarda iki milyon hektar orman kül oldu.
WWF, saat başına 300 futbol sahası büyüklüğündeki yağmur ormanlarının palm yağı üretimi için yok edildiğini belirtiyor.
Buralardaki turba kömürünün önemli oranda karbonu sakladığı, turbalık alanlarının yakılarak ve susuz bırakılarak tüketilmesinin büyük miktarda sera gazı salımına neden olacağı kaydediliyor.
Yağmur ormanlarının yok olması, orangutanlar başta olmak üzere kaplan ve filler gibi birçok vahşi hayvanın doğal yaşam alanlarından olmasına sebep oluyor.
Doğal yaşam alanlarının palmiye yağı fidanlığına dönüştürülmesi, orangutan gibi büyük maymunların kaçırılmalarını da kolaylaştırıyor.
Neden tekrar gündeme geldi?
EFSA'nın palmiye yağının diğer bitkisel yağlardan daha çok kanserojen madde ortaya çıkarttığı yönündeki açıklamasıyla, bu yağın başlıca kullanıcısı Nutella iddiaların merkezine taşındı.
Nutella, lezzetini ve uzun raf ömrünü büyük ölçüde palmiye yağına bağlı.
Nestle ve Unilever de, çikolata ve margarin gibi ürünlerde palmiye yağı kullandıkları belirtilerek raporda yer aldı.
Nutella'nın imalatçısı Ferrero ise, yağın güvenli olduğunun vurgulandığı bir reklam kampanyası başlattı. Ferrero, rafine etme işlemini 200 derecenin altında yaptığını savundu.
Konu, İtalya'nın en büyük marketler zinciri Coop'un kendi markalı ürünlerinde palmiye yağını kullanmayı yasaklamasından, Barilla'nın da palmiye yağını kullanmayacağını açıklamasından sonra, ülkede tartışılan bir konu haline geldi.
Türkiye'de tartışmalar ne durumda?
Gıda, Tarım ve Hayvancılık Bakanı Faruk Çelik, palmiye yağının insan sağlığı üzerinde olumsuz etkileri olduğu haberlerinin ardından yazılı bir açıklama yapma ihtiyacı duydu.
Faruk Çelik, "Türkiye'de palm yağına ilişkin mevzuat, ulusal ve uluslararası bilimsel çalışmalar ve veriler ışığında hazırlanmıştır. Söz konusu mevzuatta palm yağının taşıması gereken fiziksel ve kimyasal özellikler yer alıyor. Bakanlığımızca bu konuda her türlü kontroller yapılmaktadır. Palm yağı bütün dünyada gıda sanayisinde yaygın bir şekilde kullanılmaktadır" ifadelerini kullandı.
Türk Gıda ve İçecek Sanayi Dernekleri Federasyonu (TGDF) ise, yaptıkları araştırmalar sonucunda risk içeren maddelerin gıda sanayinde kullanılan endüstriyel yağ üretiminde bulunmadığını, üretimin bu konuda "dünya standartlarının üzerinde" olduğunu söyledi.
