*Övgü Pınar
Dün (26 Kasım 2018) hayatını kaybeden İtalyan yönetmen Bernardo Bertolucci, "sinemanın son maestrosuna" saygı duruşu niteliğindeki haber ve mesajların yanı sıra, Paris'te Son Tango filminde yer alan tereyağlı tecavüz sahnesi nedeniyle eleştirilerle de anıldı.
1972 tarihli film, vizyona girdiği günden bu yana tartışmaların odağında oldu.
İtalya'da ödüller alan, Oscar'a iki dalda aday olan film, cinsellik içeren sahneleri nedeniyle İtalya'da yasaklandı ve Bertolucci'ye 5 yıl yurttaşlık haklarından mahrumiyet cezası verildi. Bertolucci 2007'de CNN'e yaptığı bir açıklamada bu konuda şunları söylemişti:
"Bu bir nevi zamanın ruhunu yansıtıyordu. İtalya o dönemde hâlâ gerici güçlerin yenilikçi güçlerden çok daha ağır bastığı bir ülkeydi. En aşağılayıcısı da 5 yıllığına yurttaşlık haklarımı kaybettiğimi öğrenmemdi. Oy veremiyordum. Ülkemle olan ilişkimde en kötü anlardan biriydi."
İtalya'daki yasak ilerleyen yıllarda kalksa da "Paris'te Son Tango" hakkındaki tartışmalar dinmedi.
Filmin kadın başrol oyuncusu Maria Schneider, 2007'de İngiliz Daily Mail gazetesine verdiği mülakatta filmdeki "tereyağlı tecavüz" sahnesinin kendisine önceden haber verilmeden çekildiğini ve "kendisini biraz tecavüze uğramış gibi hissettiğini" söyledi.
"Gerçek gözyaşı döküyordum"
Schneider bu söyleşide, Bertolucci'den "çok manipülatifti" diye bahsetti ve "Benden tepki alabilmek için belli şeyler yapıyordu" dedi. Marlon Brando'nun canlandırdığı Paul karakterinin, Schneider'ın canlandırdığı Jeanne karakterine tereyağı kullanarak tecavüz ettiği sahneyle ilgili olarak şu ifadeleri kullandı:
"Bu sahne orijinal senaryoda yoktu. Gerçek şu ki, bu fikri bulan Marlon'du. Bana sahneyi çekmeden hemen önce bundan bahsettiler, çok sinirlenmiştim. Menajerimi ya da avukatımı arayıp sete gelmelerini sağlamalıydım, çünkü kimseyi senaryoda olmayan bir şeyi yapmaya zorlayamazsınız, ama o dönemde bunu bilmiyordum. Marlon bana 'Maria, dert etme, bu yalnızca bir film' dedi. Ama sahne sırasında, Marlon'un yaptığı şey gerçek olmasa da ben gerçek gözyaşları döküyordum. Kendimi aşağılanmış hissettim, açıkçası biraz tecavüze uğramış gibi hissettim, hem Marlon hem de Bertolucci tarafından."
Paris'te Son Tango çekilirken 19 yaşında olan Maria Schneider, bu filmden sonra uyuşturucu bağımlısı olmuş ve intihar girişimlerinde bulunmuştu. Schneider'ın Paris'te Son Tango çekilirken ve sonrasında yaşadıkları nedeniyle travmatize olduğu iddia edilirken kendisi de bu iddiaları doğrulamış ve "Tüm bu skandal ve film sonrası yaşananlar beni biraz delirtti, sinirsel çöküş yaşadım" demişti.
Maria Schneider 2011'de hayatını kaybedene kadar bir daha Bernardo Bertolucci ile görüşmedi.
"Suçluluk duyuyorum ama pişman değilim"
Bertolucci ise 2013'te yaptığı bir açıklamada şunları söyledi:
"Zavallı Maria… Filmden sonra bir daha görüşmedik, çünkü benden nefret ediyordu. Tereyağı sahnesi fikrini, çekim sabahı Marlon ile birlikte bulduk. Maria'ya aslında bir manada korkunç davrandım, ona neler olduğunu söylemedim. Çünkü onun bir aktris olarak değil bir kız olarak tepki vermesini istiyordum. Yaşadığı aşağılanmaya tepki vermesini istiyordum… Tereyağının kayganlaştırıcı olarak kullanılacağı detayını kendisine söylemediğimiz için sanırım benden ve Marlon'dan nefret etti. Bundan dolayı kendimi çok suçlu hissediyorum."
Bertolucci, kendisini suçlu hissettiğini söylese de "Bu sahneyi bu şekilde çektiğiniz için pişman mısınız?" sorusuna şöyle cevap verdi:
"Hayır, ama kendimi suçlu hissediyorum. Suçluluk duyuyorum ama pişman değilim. Bazen film yapmak için, bir şey elde etmek için tamamen özgür olmak gerekir. Maria'nın aşağılanmış, öfkelenmiş rolü yapmasını istemedim; Maria'nın rol yapmasını değil öfke ve aşağılanmayı hissetmesini istedim."
Bertolucci'nin 2013'teki bu sözleri o dönem fazla reaksiyon yaratmazken, 2016'da bir İspanyol dernek tarafından 25 Kasım Kadına Yönelik Şiddete Karşı Uluslararası Mücadele Günü öncesinde tekrar yayınlanınca bu kez tüm dünyada infial yarattı.
Bertolucci'nin sözlerinden, Schneider'ın tecavüz sahnesinin ne kadarından önceden haberdar olduğu net olarak anlaşılmazken, Schneider'ın film çekimi sırasında gerçekten tecavüze uğradığını iddia edenler de oldu.
"Kimse gerçekten tecavüze uğramadı"
2016'daki tepkiler üzerine Bertolucci bir açıklama yayınlayarak, tecavüz sahnesinin senaryoda mevcut olduğunu, Schneider'in yalnızca tereyağı kullanılacağından haberdar olmadığını söyledi. Bertolucci 5 Aralık 2016 tarihli bu açıklamasında şu ifadeleri kullandı:
"Son bir kez, saçma bir yanlış anlaşılmayı açıklığa kavuşturmak istiyorum… Bazıları, Maria'nın şiddet sahnesinden haberdar edilmediğini düşündü ve düşünüyor. Yanlış! Maria her şeyi biliyordu çünkü senaryoyu okumuştu, senaryoda her şey açıklanıyordu. Tek yenilik tereyağı fikriydi. Yıllar sonra öğrendiğime göre Maria'yı inciten buydu, sahnede maruz kaldığı ve filmin senaryosunda öngörülen şiddet değil. Bazı insanların hâlâ ekranda gördüklerinin gerçekte yaşandığına inanacak kadar naif olması hem avutucu hem üzücü. Sinemada seksin (neredeyse) her zaman simulasyon olduğunu bilmeyenler muhtemelen John Wayne her düşmanını vurduğunda da o kişinin gerçekten öldüğünü sanıyordur."
Filmin görüntü yönetmeni Vittorio Storaro da 2016'da suçlamalara yanıt olarak olarak, "Yazılanlardan tiksiniyorum, hepsi yanlış. Ben oradaydım, gerçek bir şeyi değil bir film çekiyorduk. İki kamerayla oradaydım, hiçbir şey olmadı, kimse gerçekten tecavüze uğramadı. Bertolucci Maria'ya bir detaydan bahsetmemiş olabilir ama (Maria) ne yaptığını biliyordu" diye konuştu.
Bernardo Bertolucci, Maria Schneider 2011'de öldüğünde İtalyan haber ajansı ANSA'ya yaptığı açıklamada ise şunları söyledi:
"Ölümü çok erken geldi, onu bir kez daha içtenlikte kucaklayamadan, bir kez olsun ondan özür dileyemeden…"
