Srebrenitsa katliamının üzerinden 20 yıl geçti, Bosna'nın acısı hâlâ ilk günkü kadar taze. Bugüne kadar 300'den fazla toplu mezar bulundu ve 13 bin kişinin cesedi teşhis edildi. Anma töreninde konuşan Srebrenitsa Anneleri Derneği Başkanı Münire Subasiç, “Hâlâ binlerce anne çocuklarının kemiklerini bekliyor.” diyor.
Avrupa, yarın 2. Dünya Savaşı'ndan sonra yaşanan katliamın 20. yıldönümünü anmaya hazırlanıyor. 11 Temmuz 1995 günü Sırp ordusu, BM korumasındaki Srebrenitsa'ya girdi. 35 bin Bosnalı'nın bulunduğu kampta çocuk, genç, yaşlı demeden bütün erkekleri otobüslerle toplu infaz noktalarına taşıdı.
BM barış gücünün kendi elleriyle teslim ettiği 8 bin 342 Bosnalı, 3 gün içinde katledildi. BM'nin ve Avrupa'nın sadece seyretmekle yetindiği katliam, 100 bin insan'ın öldürüldüğü 3 yıllık Bosna Savaşı'nın son perdesi oldu. Üzerinden 20 yıl geçmesine rağmen Bosnalılar hâlâ savaşın acılarıyla yaşıyor, suçluların yargılanmasını bekliyor ve hayatını kaybedenlerin cesetlerini aramaya devam ediyor. Yarın dünya liderlerini ağırlayacak olan Srebrenitsa'da zaman adeta 1995'te durmuş. Tarihin en korkunç katliamı bugün bile taze bir cinayet mahallini andırıyor.
Emre Demir'in Zaman'da yer alan haberine göre, 3,5 milyon nüfuslu Bosna-Hersek için savaş yılları hâlâ ağır bir yara. Herkesin bir yakınını kaybettiği Bosnalılar için Srebrenitsa katliamının yıldönümü 11 Temmuz ise önemli bir sembol. Her Bosnalı biraz da, Sırpların inkarcılığına ve dünyanın duyarsızlığına inat ölülerini hatırlamak ve hatırlatmak için yaşıyor. Şehrin birçok yerinde toplu mezar aramaları devam ediyor. Kurbanların yakınları hâlâ naaşlarına kavuşmayı bekliyor. Ümitsiz bir şekilde suçluların yargılanmasını talep ediyor.
105 kilometrelik yolculuk
Her yıl 11 Temmuz'da Srebrenitsa'da buluşmak üzere ülkenin iki noktasından 3 günlük bir yolculuk başlıyor. Katliamda hayatını kaybedenlerin ve hayatta kalmayı başaranların yolculuğu. Katliamdan kurtulanlar her yıl 10 bin kişiyle birlikte 105 kilometrelik ‘ölüm yolu'nu 3 günde yürüyerek Srebrenitsa'ya geliyor.
Nezuk köyünden başlayan yolculuk 11 Temmuz'da katliamın başladığı Srebrenitsa'da son buluyor. Sırp ordusu Srebrenitsa'daki BM kampından topladığı 10 bin erkeği 105 kilometrelik bu yol boyunca toplu infazlarla öldürmüştü. Çok azı Sırpların elinden kurtulmayı başardı. Katliamdan kurtulan az sayıdaki Boşnak erkekten Nedzad Mujic, “Babam ve kardeşim ölüm yolunda hayatını kaybetti. Ben Nezuk köyüne 7 günde ulaştım. Yol boyunca akrabalarımın, komşularımın cesetlerini gördüm. Kurtulanların kimi çocuklarının cesetlerini geride bıraktı. Bu yürüyüşle kaybettiklerimizi anıyoruz ve tüm dünyaya hatırlatıyoruz.” ifadelerini kullanıyor.
‘Kanlı bıçakları bize temizlettiler'
İkinci yolculuk ise her yıldönümünde yıl boyunca bulunan ve kimliği tespit edilen 136 naaşın yolculuğu. Kimlikleri tespit edilmiş naaşların Srebrenitsa'ya yolculuğu Visoko şehrinde başlıyor. Katliamın üzerinden 20 yıl geçmesine rağmen her yıl kimliği tespit edilen naaşlar toplu şekilde gömülüyor. Yeşil çarşafların giydirildiği tabutlar önce Saraybosna'daki anma törenine, daha sonra Srebrenitsa'ya gitmek üzere TIR'a yükleniyor.
Visoko Mezarlık Müdürü Kenan Karavdiç, bu yıl 16 yaşında öldürülmüş 3 genç olduğunu söylüyor. Ayrıca, bu yıl 16 yaşında öldürülen bir genç babası ve dedesiyle gömülecek. Karavdiç, “Bir ailenin 3 neslini temsil eden dede, baba ve torun birlikte gömülecek. Biz işimizi profesyonel şekilde yapmakla mükellefiz. Ancak, her yıl bu dönemde çalışanlarımız depresyona giriyor. Naaşları hazırlayanlar travma yaşıyor.” diyor.
Saraybosna'da dün Cumhurbaşkanı Bekir İzzetbegoviç'in katılımıyla gerçekleşen anma törenine ise binlerce kişi akın ediyor. 20 yıldır cenazelerini ancak TIR'lara sığdırabilen Bosnalılar, 136 cenazeyi gözyaşı ve fatihalarla uğurluyor. Törene katılan Srebrenitsa Anneleri Derneği Başkanı Münire Subasiç, “Hâlâ binlerce anne çocuklarının kemiklerini bekliyor. Bu bizim hayatımız. En büyük sorunumuz ve misyonumuz.” diyor. Srebrenitsa'da 22 yakınını kaybeden Subasiç'in başkanı olduğu dernek, kayıp yakınlarının haklarını uluslararası mahkemelerde arıyor. Adil Şabanoviç ise bu sene yakınlarının nihayet gömülecek olmasının buruk sevincini yaşıyor. Adil, annesi, babası ve kardeşleri gözlerinin önünde Sırplar tarafından öldürüldüğünde 8 yaşındaydı. Akrabalarıyla birlikte 21 yakınını savaşta kaybeden Adil, Sırp askerlerinin kendisine yakınlarını kestikleri bıçakları temizlettiğini unutamıyor.
Adım adım Srebrenitsa katliamı
1992:
4-6 Haziran
Sırp ordusu Müslüman çoğunluğun yaşadığı Srebrenitsa'da 392 köyü bastı. 3 bin 962 Müslüman öldürüldü.
6-8 Temmuz
Sırp ordusu, BM koruması altındaki Srebrenitsa'ya saldırdı. BM havadan destek vermeyince şehir iki günde düştü.
9 Temmuz
Sırp ordusu BM Barış Gücü'ne bağlı 30 Hollandalı askeri rehin aldı.
10 Temmuz
Daha önce hava saldırısı taleplerini uygulamayan BM Kumandanı Fransız General Bernard Janvier bu kez talebi kabul etti. Ancak, geç kalınmış müdahale Sırpları durdurmadı.
11 Temmuz
BM Barış Gücü, ‘yanlış başvuru formu doldurulduğu' gerekçesiyle Sırplara hava saldırısı talebini işleme koymadı.
1995
12 Temmuz
Daha önce rehin alınan 30 askerini teslim alan Hollanda ordusu, Sırp ordusuna teslim etti.
13-16 Temmuz
Sırp ordusu, bugün ‘ölüm yolu' olarak adlandırılan 105 km yol boyunca 8 bin 372 Bosnalıyı toplu infazlarla katletti. Toplu mezarlardaki cesetler kepçe ve dozerlerle tahrip edildi.
