Cumhurbaşkanlığı seçiminin ikinci tura kalmasıyla birlikte mülteciler siyasetin ana gündem maddelerinden biri haline geldi. Peki Türkiye'de kimler vatandaş olup da oy kullanma hakkına sahip oluyor?
Seçim sürecinde Türkiye'de bulunan mülteciler hem iktidar hem de muhalefetin siyasi malzemesi haline geldi. Özellikle Suriyeli mülteciler üzerinden oy kullanabilen yabancı uyruklu vatandaşlar konusunda kamuoyunda farklı rakamlar konuşuluyor. Peki Türkiye'de kimler vatandaş olabiliyor, oy kullanma hangi koşullara bağlı?
Türkiye'de seçim tarihi itibarıyla 18 yaşını dolduran her Türk vatandaşı seçme ve halk oylamasına katılma hakkına sahip. Seçimlere katılabilmenin ilk kuralı ise Türk vatandaşı olmak. Kanuna göre Türk vatandaşı olmayanlar seçimlerde veya halk oylamalarında oy kullanamıyor.
Yabancı kimlik numarası olanlar
Türkiye'de anne ya da babasının herhangi biri Türk vatandaşı olan bir kişi doğuştan vatandaşlık hakkına sahip oluyor. Türkiye'de doğmuş olmak tek başına ülkenin vatandaşı olmak için yeterli değil. Geçici koruma altındaki Suriyelilerin ise oy kullanma hakkı yok.
Türkiye'de altı aydan fazla ikamet eden yabancılara 99 ile başlayan Yabancı Kimlik Numarası veriliyor. Yabancı kimlik numarasına sahip olmak o kişiye seçimlerde oy kullanma hakkı vermiyor. İkamet izniyle yaşayan yabancılara belli koşulları sağlamaları halinde kesintisiz 5 yıl ikamet sonunda vatandaşlık veriliyor. Böylece bu kişiler arasında reşit olanların oy kullanma hakkı doğuyor.
Soylu: 130 bin 914 Suriyeli oy kullanabilir
İçişleri Bakanı Süleyman Soylu 15 Nisan 2023 tarihli açıklamasında 130 bin 914'ü reşit olmak üzere 230 bin 998 bin Suriyeli'nin Türk vatandaşı olduğunu aktardı. Buna göre Cumhurbaşkanlığı seçimlerinde 130 bin 914 Suriyeli oy kullanma hakkında sahip. Ancak sığınmacılarla ilgili verilerin güvenilirliğine ilişkin soru işaretleri var.
Göç İdaresi Başkanlığı'nın açıkladığı resmi verilere göre geçici koruma statüsünde olan Suriyeli sayısının 2021'den bu yana azaldığı görülüyor. 2021'de 3 milyon 737 bin 369 Suriyeli geçici koruma kapsamındayken 17 Mayıs 2023 itibariyle bu rakam 3 milyon 381 bin 429'a düşmüş durumda. Aradaki fark yaklaşık 356 bini buluyor. Suriyeli nüfusunun arttığı da düşüldüğünde bu fark vatandaşlık alanlarla ülkeden çıkış yapanlar ve üçüncü ülkelere yerleştirilenlerin sayısını karşılamıyor.
Türkçe konuşabilme şartı
Beş yıl kesintisiz ikamet sonrası yapılan vatandaşlık başvurusu için gerekli kriterler arasında ise Türkiye'ye yerleşmeye karar verdiğini Türkiye'de taşınmaz mal edinmek, iş kurmak, yatırım yapmak, çalışma iznine tabi olarak bir iş yerinde çalışmak gibi davranışlarla teyit etmiş olmak, toplumsal yaşama uyum sağlayabilecek düzeyde Türkçe konuşabilmek, Türkiye'de kendisinin ve bakmakla yükümlü olduğu kimselerin geçimini sağlayacak gelire veya mesleğe sahip olmak, milli güvenlik ve kamu düzeni bakımından engel teşkil edecek bir hali bulunmamak gibi şartlar yer alıyor.
Cumhurbaşkanı kararı ile vatandaşlık verilmesi
Ancak Türk vatandaşlığının istisnai olarak kazanılması da mümkün.Türk Vatandaşlığı Kanunu'nun 12'inci maddesine göre genel olarak Türk vatandaşlığının kazanılmasında aranılan diğer şartlara bakılmaksızın milli güvenlik ve kamu düzeni bakımından engel teşkil edecek bir hali bulunmamak şartıyla Cumhurbaşkanı kararı ile Türk vatandaşlığı kazanılabiliyor.
Türkiye'de vatandaşlık ile ilgili düzenlemeler 2012'de esnetildi. Yabancıya konut satışında mütekabiliyet (karşılıklılık) şartı ortadan kaldırıldı ve Türkiye'de taşınmaz edinmek isteyen yabancı ülke vatandaşlarının mülk alımı kolaylaştırıldı. 2017 yılında Türkiye'ye 2 milyon dolar yatırım yapan veya 1 milyon dolarlık ev alana, başka bir şart aranmaksızın vatandaşlık verilmesinin yolu açıldı.
Bu bedel 2018 yılında yapılan değişiklikle 1 milyon dolardan 250 bin dolara çekildi. 2022'de yapılan yönetmelik değişikliğine göre ise en az 500 bin Amerikan Doları veya karşılığı döviz tutarında sabit sermaye yatırımı gerçekleştiren ya da en az 400 bin Amerikan Doları veya karşılığı döviz tutarındaki taşınmazı tapu kayıtlarına üç yıl satılmaması şerhi koyulmak şartıyla satın alma, en az 50 kişilik istihdam sağlama, en az 500 bin Amerikan Doları veya karşılığı döviz tutarında mevduatı, aynı tutarlardaki devlet borçlanma araçları, gayrimenkul yatırım fonu katılma payı, girişim sermayesi yatırım fonu katılma payı veya bireysel emeklilik katkı payını üç yıl tutma şartıyla satın alma koşullarının herhangi birini sağlayan yabancılar vatandaşlık elde edebiliyor.
359 bin 900 adet konut satıldı
Türkiye İstatistik Kurumu'na (TÜİK) göre 2013'ten Nisan sonuna dek yabancılara 359 bin 900 konut satıldı. Irak, İran, Suudi Arabistan, Rusya ve Afganistan uyruklular konut alımında başı çekiyor. Bu kapsamda hangi ülkeden kaç kişinin vatandaşlık hakkı elde ettiği ise resmi olarak kamuoyuyla paylaşılmadı.
Ancak Türk Vatandaşlığı Kanununun Uygulanmasına İlişkin Yönetmelik uyarınca bu şekilde Türk vatandaşı olan yabancıların reşit olmayan çocukları da eşin muvafakat etmesi halinde vatandaşlık hakkı kazanıyor. Eşler ise kendi istemeleri halinde bunu elde ediyor.
DW Türkçe'ye konuşan göç hukuku uzmanı Prof. Dr. Nuray Ekşi genellikle bu yolla vatandaş olanların ailecek Türk vatandaşlığına geçtiğini aktarıyor. Buna göre 1 milyondan fazla kişi Türk vatandaşlığına geçmiş olabilir. Ekşi, taşınmaz satın alımı ve yatırım yapma sonucu verilen vatandaşlıklarda etkili bir güvenlik soruşturması da yapılmadığını ve tamamen hukukun hiçe sayıldığı bir süreç yaşandığını sözlerine ekliyor.
Danıştay'a başvuru sonuçlanmadı
Türkiye Barolar Birliği (TBB) de ilgili yönetmelik değişikliğinin Anayasa'ya aykırı olduğunu belirterek iptali için Haziran 2022'de Danıştay'a başvurdu. Başvurunun ardından yaklaşık bir yıl geçmesine rağmen yürütmeyi durdurma talebine ilişkin Danıştay'dan bir karar çıkmadı.
Nuray Ekşi, gayrimenkul edinme yoluyla vatandaşlık elde etmenin Suriyeliler için ise mümkün olmadığını söylüyor. Bunun nedeni 1939'da Hatay'ın Türkiye'ye katılmasının ardından Suriye'nin ülkede yaşayan Türk vatandaşlarına karşı benzer bir karar alması sonucu, mütekabiliyet esası gereği Türkiye'nin Suriye vatandaşlarının taşınmazlarına el koyması ve gayrimenkul edinmelerini yasaklaması.
Ad-soyadı değişikliği tartışmaları
Öte yandan e-Devlet üzerinden yapılan ad-soyadı değişikliğinin mültecileri de kapsadığı, bu nedenle sonradan Türk vatandaşı olup adını değiştiren ve bu şekilde oy kullanan mültecilerin sayısının bilinmediği iddiaları da gündeme geldi.
Ancak İçişleri Bakanlığı Nüfus ve Vatandaşlık İşlemleri Genel Müdürlüğü'nün açıklamasına göre ad ve soyadı değişikliğine ilişkin düzenlemeden sadece doğumla Türk vatandaşı olan kişiler yararlanabiliyor.
