Bazen sadece tek bir harf değişikliği yetiyor. Donetsk girişindeki bir tabelada Rusya yanlısı ayrılıkçılar kentin ismini sadece tek bir harf değişikliği ile Ukraynaca'dan Rusçaya çevirmiş. Ayrılıkçılar tabelanın önünde bol bol hatıra fotoğrafı çektiriyor. Ukrayna’nın doğusunda Rusya yanlısı güçlerin kontrolündeki bölgelerde sık sık benzeri tablolara rastlanıyor ve Ukraynaca sokak tabelalarının yerini Rusçaları alıyor.
Ayrılıkçılar tarafından Donetsk Belediye Başkanlığına getirilen Igor Martinov bir söyleşide “Burası artık başka bir ülke” ifadesini kullanıyor. Martinov, Ukrayna bayrak ve armalarının da kamusal alandan kaldırılacağını belirtiyor.
Daha az Ukrayna, daha çok Rusya
Şubat ayında Minsk’te yürütülen müzakerelerde, Ukrayna’nın doğusundaki iki ila üç milyon nüfuslu Donetsk ve Luhansk kentlerinin daha fazla haklara sahip olmaları ve Ukrayna’nın parçası olmaya devam etmeleri konusunda uzlaşılmıştı. Almanya Başbakanı Angela Merkel ve Fransa Cumhurbaşkanı François Hollande, ekim ayı başında Paris’te bir araya geldikleri Rusya Devlet Başkanı Vladimir Putin ve Ukrayna Devlet Başkanı Petro Poroşenko ile temaslarında da bunu tekrar vurgulamıştı.
Ancak şu anda tam tersi yaşanıyor. Eylül ayı başından bu yana silahlar susuyor ancak geniş kömür rezervlerine sahip Donbas havzasının Ukrayna’dan koparılmasına sessizce devam ediliyor. Dünya kamuoyunun neredeyse hiç haberi olmadan, bölgenin realitesi değiştiriliyor. Ve bu Moskova resmi olarak yönetimi devralmadan veya Ukrayna’nın doğusunu Kırım örneğinde olduğu gibi ilhak etmeden gerçekleşiyor.
Geçerli ana kur Ruble
Ayrılıkçılar Ukrayna Grivnası’na paralel olarak aylar önce Rus Rublesi’ni dolaşıma sokmaya başladı. 1 Eylül tarihinde ise Ruble Luhansk’taki ana para birimi oldu. Donetsk’te de Ruble Grivna’yı yavaş yavaş dolaşım dışı bırakıyor. Ayrılıkçılar buna gerekçe olarak Ukrayna yönetiminin artık para göndermemesini gösteriyor. Minsk’teki müzakerelerde Kiev yönetiminin emeklilerin ve devlet görevlilerinin maaşlarını tekrar ödemeye başlanacağı yönünde uzlaşma sağlanmıştı, ancak karar bugüne kadar hayata geçirilebilmiş değil.
Eğitim sisteminde de değişiklikler oluyor. Medyada yer alan haberlere göre, Moskova’nın tanımıyla “insani konvoyların” Ağustos ayı sonunda ayrılıkçıların kontrolündeki bölgelere 500 tondan fazla okul kitabı götürdüğü bildiriliyor. Donetsk ve Luhansk’taki öğrenciler artık derslerini Rusça kitaplardan öğreniyorlar. Bu kitaplar özellikle tarih derslerinde içerik açısından epey farklı. Okulların Rusya’daki müfredatı da yavaş yavaş devraldığı belirtiliyor.
Ayrılıkçı birliklerin kontrolü
Öte yandan ayrılıkçı birliklerin de giderek artan oranda Rus kontrolüne geçtiği bildiriliyor. Krizin patlak vermesinden bu yana Ukrayna ve Batı ülkeleri, Rusya’yı ayrılıkçılara silah ve militan desteği yapmakla suçlasa da Moskova bu suçlamaları reddediyor.
Ancak Rusya, Minsk Anlaşması çerçevesinde resmi olarak askeri danışmanlarını kriz bölgesine göndermiş durumda. Rus askeri yetkililerin bölgedeki ateşkesi denetlemesi öngörülüyor. Ukrayna ve Rus orduları bu amaçla ortak bir merkez oluşturdu. Uluslararası alanda tanınmayan ‘Donetsk Halk Cumhuriyeti’nin güvenlik şefi Aleksander Hodakovski, “Her taburda ve belli boyutun üzerindeki her askeri birimde Rus gözlemciler var” şeklinde konuşuyor ve böylece Rusların birlikleri kontrol ettiğini söylüyor.
Doğu Ukraynalılara Rus pasaportları ihtimali
Birçok ayrılıkçı Rus pasaportu alabilmeyi umuyor. Donetsk’teki ayrılıkçıların önde gelen isimlerinden Denis Puşilin, ‘Donetsk Halk Cumhuriyeti’ndaki halkın yakında Rus vatandaşlığı için başvurmasına imkan sağlanmasının ihtimal dahilinde olduğunu belirtiyor. Rusya hükümetinin resmi gazetesi olan Rossijskaja Gaseta ise bu bağlamda ‘güvenilir kaynaklara’ dayanarak verdiği haberinde, Moskova’nın henüz bu yönde sir talimat vermediğini, ancak bu durumun gelecekte değişebileceğini duyurdu.
Ayrılıkçılara yakınlığı ile bilinen bir internet sitesi de sene sonuna kadar Rusya’nın güneyindeki Rostov-na-Donu kentinde resmi bir daire kurularak Donetsk ve Luhansk halkına basitleştirilmiş bir işlem sonucu Rus pasaportu verileceğini duyurdu. Site ‘Luhansk Halk Cumhuriyeti’nden yüksek düzeyde ancak anonim kalmak isteyen bir yetkiliye dayanarak verdiği haberinde, dairenin Rusya’da kurulması ile ortalığın daha az karışmasının hedeflendiğini kaydetti.
"Putin krizi dondurmak istemiyor"
Bu ilk defa görülen bir uygulama olmaz. Moskova Gürcistan gibi eski Sovyet cumhuriyetlerindeki benzeri krizlerde de Rus pasaportları dağıtmıştı. Gürcistan'dan kopan Abhazya ve Güney Osetya da daha sonra Rusya tarafından bağımsız devlet olarak tanınmıştı.
Ukrayna uzmanı Winfried Schneider-Deters gibi batılı gözlemciler, Ukrayna’nın doğusunda ayrılıkçıların kontrolünde bulunan bölgelerin sessizce Rusya’ya yakınlaşmaları, Kremlin’in resmi politikasına ve Minsk Anlaşması’na ters düşen bir gelişme. Schneider-Deters, Moskova'nın aslında krizi dondurmak istemediğini, Putin'in amacının, ülkenin doğusundaki yapılanmanın Ukrayna Devleti içinde kalması ve sürekli rahatsız edici bir etken oluşturması olduğuna inanıyor. Ukrayna uzmanı, şayet bu hedefe ulaşılamazsa Rusya'nın Donbas Havzası için bir B planı olduğunu ve bölgenin Ukrayna'dan nihai bir şekilde kopmasına çalışılacağını belirtiyor.
