Uzmanlar yorumluyor; Erdoğan'ın "Rusya Kırım'a çöktü" sözleri ne sonuç doğurabilir, İsrail açılımı ne anlama geliyor?

AKP Genel Başkanı ve Cumhurbaşkanı Recep Tayyip Erdoğan, Türkiye’nin dış politikasına dair önemli sinyaller verdi. 

Erdoğan, Balkan ülkesi Arnavutluk’tan dönüşünde gazetecilere açıklama yaparken, Ukrayna sınırına asker yığınağı yapan ve Batılı güçler tarafından yakın zamanlarda bir işgal harekatı başlatabileceği konuşulan Rusya’nın 2014’te “Kırım’a çöktüğünü” ifade etti. Türkiye de neredeyse dünyanın tamamı gibi Rusya’nın Ukrayna toprağı Kırım’ı ilhakını tanımamış, ancak hiç “oraya çöktü” gibi bir ifade kullanmamıştı. Erdoğan aynı soru-cevapta gazetecilere ABD’nin yakın zamanda desteğini çektiği ortaya çıkan; Yunanistan’ın Doğu Akdeniz’de İsrail ve Güney Kıbrıs Rum kesimiyle birlikte yürüttüğü boru hattı projesi EastMed hakkında “Türkiye’siz bu iş olmaz” diyerek İsrail’le görüştüklerini söyledi; “Bu proje esasında olacak bir iş değil” dedi.

Erdoğan akşam saatlerinde Sırbistan Cumhurbaşkanı Aleksandar Vucic ile yaptığı basın toplantısında da, “Sayın (İsrail Cumhurbaşkanı Isaac) Herzog'la yapmakta olduğumuz görüşmeler var, belki Türkiye'ye bir ziyareti olabilir. Başbakan Sayın (Naftali) Benet'in bu noktalarda olumlu bazı yaklaşımları var. Hedef olumlu yaklaşımlarla bir yere varmak" ifadelerini kullandı. Ankara, son zamanlarda bölgedeki birçok eski “hasmıyla” farklı seviyelerde normalleşme adımları attı; Birleşik Arap Emirlikleri, Suudi Arabistan,  Ermenistan… İsrail’le de normalleşmeye dair önemli sinyaller vardı, ancak Herzog’un yapacağı bir Türkiye ziyareti süreci doğal olarak farklı bir seviyeye taşıyabilir. 

Cumhurbaşkanı’nın verdiği bu mesajları T24 olarak bahsi geçen ülkeler konusunda önemli birikimleri olan isimlere sorduk...

Özel ve Sezer: Rusya, Kıbrıs’ı gündeme getirebilir

İlk olarak Erdoğan’ın oldukça sert, “Rusya, Kırım’a çöktü” ifadesinden başlayalım.

Türkiye’nin önde gelen diplomasi analistlerinden Kadir Has Üniversitesi öğretim görevlisi Soli Özel, Türkiye’nin “zayıf zeminde üzerinde durduğu bir konuda sert yorumlar yaptığını”; Rusya’nın Erdoğan’ın çöktü ifadesine karşılık “Suriye veya daha da kötüsü Kıbrıs üzerinden benzer bir çıkış yapabileceğini” ifade etti. 

Türkiye’nin ilhakı tanımayarak ama ambargolara da katılmayarak Kırım konusunda hep tutarlı davrandığını söyleyen Özel, “Ruslar bunlara sözle karşılık verdiler ancak can acıtıcı bir hamle yapmadılar” derken, Erdoğan’ın bu seferki sözlerinin daha ağır olduğunu ve dolayısıyla daha sert bir karşılık alabileceğini dile getirdi. 

Soli Özel

Rusya konusunda uzman dış politika analisti Aydın Sezer de Rusya’nın bir süredir “Türkiye’nin 1974’te Kıbrıs’a çöktüğüne” inandığına dair sinyaller verdiğini, ancak bunu hiç böyle bir ifadeyle dile getirmediğini, “İşgalse, işgaldir” dediğini söyledi. Moskova’nın son dönemlerde Türkiye’nin Suriye’deki faaliyetlerini de eleştirdiğine dikkat çeken Sezer, “Dolayısıyla bugün yarın Rusya, ‘Türkiye kendisine baksın’ diye bir açıklama yapabilir” dedi ve ekledi; “Tabii Erdoğan’ın açıklamasını ciddiye alırlarsa”. 

“(Gazetecilerin Erdoğan’a sorduğu) Bu soruların da cevapların da önceden hazırlandığı düşünülünce biraz daha özen gösterilmesi gerekiyordu” diyen Sezer, “Çöktü’ ifadesi Rusya’nın mutlaka misilleme yapacağı bir ifade olacak. Bunu biz analistler ve gazeteciler ‘çöktü’ diye yorumlayabiliriz ama bir devlet başkanının bu şekilde konuşması açıkçası hiç hoş olmadı. Özellikle konu Rusya olduğunda” değerlendirmesinde bulundu.

Aydın Sezer

Valansi: Yakın zamanda Hamas konusunda bir gelişme bekleyebiliriz

T24 ve Şalom yazarı Karel Valansi, Erdoğan’ın potansiyel Herzog ziyareti ve İsrail’le ilişkilere dair açıklamalarının “çok olumlu” olduğunu ifade etti. 

“Henüz İsrail tarafı sessiz” diyen Valansi, “Görüldüğü kadarıyla Cumhurbaşkanı Erdoğan ilişkileri daha önceden Ankara’yı sert bir şekilde eleştirmiş olan Başbakan’la (Benet) değil, Cumhurbaşkanı Herzog ile geliştirmekten yana” değerlendirmesinde bulundu.

Mavi Marmara olayı sonrasında dahi iki ülke arasındaki ilişkilerin kapalı kapılar ardında devam ettiğini vurgulayan Valansi, “Anlaşılan o ki şimdi de böylesi bir hareketlilik var ve özellikle Ankara ilişkileri iyileştirmekten yana” dedi.

Valansi, Türkiye’nin İsrail’le ilişkileri normalleştirme girişimi kararında “yalnızlık ve yanlış dış politika tercihleri kadar doğalgaz ilişkilerinin de itici güç oluşturduğunu” belirtirken güvenin yeniden tesisinin çok önemli olduğuna dikkat çekti. 

Valansi, “Cumhurbaşkanı İsrail’in hassasiyetlerini bildiğini belirtmişti. Demek ki yakın zamanda Hamas konusunda bir gelişme bekleyebiliriz” yorumunu yaptı. 

Karel Valansi

Soli Özel de, “Belli ki İsrail ile ilişkileri iyileştirmek giderek önemli bir hal alıyor” derken, Ankara’nın İsrail’le ilişkileri düzeltmeyi ABD ile de ilişkileri düzeltmek için bir anahtar olarak görüyor olabileceğini belirtti. Özel, iktidarın bu adımının ABD’nin yasama organı Kongre’nin Türkiye’ye yönelik duruşunu yumuşatmak açısından önemli rol oynayabileceğine inanıyor olabileceği görüşünü sundu. Kongre, Türkiye’ye F-16 satılması konusunda karar verici rolü oynayacak. Kararın Başkan Joe Biden’ın masasına gelmesi için Kongre’den geçmesi gerekiyor.

“Herzog’un Türkiye’ye gelmesi tabii ki büyük olay olur” diyen Özel, “İsrail Türkiye kadar iştahlı mı bu konuda onu da tam kestiremiyorum; ama iki İsraillinin tutuklanması olayında verdikleri tepkiler, telefon konuşmaları vs. onların da bu ilişkiyi canlandırmak istediklerini düşündürüyor” dedi. 2021’in Kasım ayında iki İsrail vatandaşı, Çamlıca Kulesi’ne çıkarak Cumhurbaşkanı Erdoğan’ın konutunun fotoğrafını çektikleri iddia edilerek gözaltına alınmıştı. Çift daha sonra serbest bırakılıp ülkelerine dönmüş, İsrail yönetimi de Erdoğan’a teşekkür etmişti. 

Özel, “Türkiye bu hedefe İstanbul’daki Hamaslıları dizginlemeden ya da Hamas konusunda İsrail'in istediklerini yapmadan varabilir mi ondan emin değilim. Göreceğiz” değerlendirmesinde bulundu. 

Öte yandan Valansi, İsrail Dışişleri Bakanı Yair Lapid’in iki hafta önce yaptığı bir açıklamaya dikkat çekti. Lapid bu konuşmada, “Refaha, istikrara katkı sağlayacak ülkelerle ilişki kurmayı kesinlikle istiyoruz. Ancak İsrail ile 3.bir ülke (Valansi’ye göre bu ülke Türkiye) arasındaki ilişkilerin iyileştirilmesi hiçbir zaman yakın ilişkilerimiz olan diğer ülkelerle (Valansi’ye göre bu ülke Yunanistan) ilişkilerimiz pahasına değil”. Valansi, Erdoğan’ın açıklamasından sonra  İsrailli yetkililerden yine benzer bir söylem duyulabileceğini ifade etti.

Sezer: Ankara yüksek frekanstan açıklamalar yaptı; ama demek ki EastMed’e Erdoğan da inanmıyormuş

Aydın Sezer, Erdoğan’ın EastMed (Doğu Akdeniz- projenin ismi Eastern Mediterranean’ın kısaltmasından geliyor) projesi  ile ilgili açıklamalarını anlamak için, projenin kısa tarihine bakmak gerektiğini söyledi.

Aydın Sezer, “EastMed projesini ciddiye alan tek ülke Türkiye’ydi” derken, Ankara’nın projeyle ilgili yüksek frekanstan da birçok açıklama yaptığına dikkat çekti.

“Aslında bize ait olmayan bir gazın, bize ait olmayan bir pazara gitmesi konusunda söz söylememiz son derece abesle iştigaldi” diyen Sezer, zaten Türkiye’de enerji uzmanlarının uzun zamandır bu projenin akla yatkın olmadığını ve muhtemelen hayata geçirilmeyeceğini savunduğuna dikkat çekti. Sezer uzmanların bin 900 kilometrelik bir boru hattıyla Avrupa’da Rus enerjisiyle rekabet edilemeyeceğini söylediğini hatırlatırken, “Hattın kapasitesi Rusya’dan Türkiye’ye gelen TürkAkım boru hatlarından bir tanesinin bile kapasitesini karşılamıyor” dedi.

Sezer, ABD’nin Trump döneminde desteklenen projeden desteğini “Türkiye’ye taviz için çektiği” iddialarının da “yanlış” ve “saçma sapan” olduğu değerlendirmesinde bulundu. 

Sezer, “Bugün Erdoğan’ın da açıklamalarını okuyunca demek ‘Erdoğan da inanmıyormuş’ diye güldüm açıkçası. Bu defa doğru bir şey söyledi. Türkiye’nin pozisyonu bu değildi, dolayısıyla EastMed şu aşamada başlamadan biten bir proje oldu” yorumunu yaptı. Erdoğan, Arnavutluk dönüşü gazetecilere yaptığı açıklamasında, “Bu proje esasında olacak bir iş değil” demişti.

Anlattıklarına bir şerh düşen dış politika uzmanı “dünya petrol fiyatları 120-130 dolar varile ulaşırsa bu EastMed projesi tekrar gündeme gelir” derken şu değerlendirmelerde bulundu;

“O olduğu ve tekrar gündeme geldiği zaman da hayata geçip geçmeyeceğine tekrar enerji şirketleri karar verir; ülkeler değil. Enerjiyi çıkaranlar şirketler. Şirketler enerjiyi nereye satacaklarını bilmeden ne boru döşerler, ne LNG yatırımına girerler. Siyasi irade belirleyici değil. Dolayısıyla bu saha, çok uluslu şirketlerin oyun sahası. Onlar nereden isterse oradan geçer”.