Normalde ikinci döneminde bulunan mevcut Cumhurbaşkanının gelecek seçimlerde tekrar aday olup olamayacağı tartışması gündemdeki yerini koruyor.
Tam bir resmi açıklama olmasa da kendisi geçen gün tekrar aday olduğunu ifade etti.
Anayasaya göre Cumhurbaşkanının görev süresi beş yıl olup; "bir kimse en fazla iki defa Cumhurbaşkanı seçilebilir" (AY m.101/2).
En fazla iki defa seçilebilme kuralının yine Anayasadan kaynaklanan iki istisnası bulunuyor.
- İstisna: Ölüm gibi bir nedenle Cumhurbaşkanı makamının sürekli biçimde boşalması ve normal seçimlere bir yıldan fazla süre kalması durumunda önceki Cumhurbaşkanının kalan süresini tamamlamak üzere seçilen Cumhurbaşkanı için bu süre, en fazla iki defa seçilebilmede dikkate alınmaz (m.106/2).
- İstisna: Milletvekili genel seçimlerinin TBMM tarafından yenilenmesine karar verildiği takdirde, Cumhurbaşkanı seçimleri de otomatik olarak yenileneceğinden, böyle bir durumda ikinci döneminde bulunan Cumhurbaşkanı "bir defa daha aday olabilir" (AY m.116/3). Bunun için TBMM'nin en az 3/5 çoğunlukla karar alması gerekiyor.
Aynı durumun bir defadan fazla tekrarlanması ve bu yolla bir kişinin adeta "sonsuza kadar" Cumhurbaşkanı seçilebilmesi mümkün müdür?
Bence hayır.
Anayasadaki bu istisnai durum için ifade oldukça açık: "bir defa daha" (yani "1'den fazla değil").
Asıl kural sadece iki dönem cumhurbaşkanlığı yapılabilmesi olduğuna göre, buna istisna getiren hükmün de "istisnai biçimde en fazla bir dönem daha adaylığa izin verdiği" şeklinde anlaşılması gerekir. Nitekim burada asıl kuralın "en fazla iki defa seçilebilme" olduğu yoruma açık olmayacak şekilde çok açık ve bariz.
Çağdaş hukuk sistemlerinde de halk tarafından seçilen devlet başkanları için "seçilme hakkı"na bu şekilde en fazla iki dönemlik sınırlama getirilmesi meşru ve hatta doğru bir sınırlama olarak kabul edildiğinden, bu husus açısından genişletici yorum yapılması mümkün olmamalı.
Örneğin Fransa ve ABD dahil çoğu ülkede halk tarafından seçilen devlet başkanları için iki dönem sınırlaması bulunuyor ve çok uzun süredir uygulamada.
2017 değişikliği yeniden adaylık imkanı verir mi?
Anayasanın Cumhurbaşkanının (CB) seçim usulünü düzenleyen m.101 ve devamındaki maddelerini yeniden düzenleyen 2017 Anayasa değişikliği esnasında görevde ve ilk döneminde bulunan ve 2017 Anayasa değişikliği sonrasında da ilk görev süresinin bitiminde 2018 yılında yeniden seçilen Cumhurbaşkanı açısından, en fazla iki defa seçilebilme kuralı yönünden diğer bir istisna (3. İstisna) bulunmakta mıdır?
Yani Anayasanın değişmiş olması mevcut Cumhurbaşkanına süresinin biteceği 2023 yılında üçüncü defa da aday olma imkanı verir mi? Tekrar aday olmasına anayasal engel var mı?
Bu konuda bir görüş, 2017 değişikliği ile Anayasanın cumhurbaşkanının seçimine dair hükümleri şeklen de olsa değiştiğinden ve ayrıca Cumhurbaşkanının görevlerine ve konumuna dair hükümleri esas yönünden de büyük ölçüde değiştiğinden, bu yeni değişiklik sonrasında mevcut Cumhurbaşkanı dahil herkesin yeniden 2 dönem daha cumhurbaşkanı adayı olmasının mümkün olduğunu savunuyor.
Tahmin edebileceğiniz gibi bu görüşü savunan hukukçular bir şekilde siyasi iktidarla göbek bağı bulunanlar. Objektif ve tarafsız olduklarına kamuoyunu ikna etmeleri zor. Hükümetle hiçbir menfaat bağı bulunmamasına rağmen bu görüşü savunan ve kamuoyunda kendisine bilimsel yetkinliği yönünden itibar edilen bir hukukçuya -varsa da- ben rastlamadım.
Kamu hukukçularının ezici çoğunluğu ise aksi görüşü, yani (TBMM 3/5 çoğunlukla erken seçime gitmedikçe) hukuken yeniden aday olamayacağını savunuyor.
Bunlar arasında ülkedeki en itibarlı Anayasa hukukçularından Ergun Özbudun ve Kemal Gözler de var.
Anayasanın 2017 değişikliğinde Cumhurbaşkanının gerek seçilme nitelikleri (40 yaş, yükseköğrenim, milletvekili seçilme yeterliği), gerek görev süresi (5 yıl ve en fazla iki dönem) ve gerek seçilme şekli (doğrudan halk tarafından seçilme) hususlarında önceki hukuki duruma göre bir değişiklik olmadı. Bu kurallar 2017 değişiklikleri öncesinde de aynı içerikte idi.
Dolayısıyla bu hususlardaki 2017 Anayasa değişikliği sadece şeklen önceki hükümlerin aynen tekrar edilmesinden ibaret. Esasta ve içerikte hiçbir değişiklik yok. Yani gerçekte bu hükümlerde 2017'de değişiklik olmadı.
Ayrıca, mevcut Cumhurbaşkanı açısından iki defa seçilebilme kuralının 2017 değişiklikleri sonrasında yeniden başlayacağı yönünde Anayasaya Geçici Madde hükmü konulmadı.
Bu nedenle, milletvekili seçimleri TBMM tarafından 3/5 çoğunlukla yenilenmediği sürece, mevcut Cumhurbaşkanının üçüncü dönem için de aday olabilmesi benim hukuk bilgime göre hukuken mümkün değil.
Bu noktada işaret etmek gerekir ki 2017 değişikliği sonrasında mevcut CB'nin yeniden iki dönem daha seçilme hakkının oluşabilmesi, yani önceki yaptığı cumhurbaşkanlıklarının iki dönemi aşmama kuralından "sayılmaması" için, yeni değişikliğin bu konuda lehe yenilik doğurucu (inşai) yeni bir kural öngörmüş olması gerekir.
Örneğin 2007 Anayasa değişikliği ile CB'nin en fazla bir dönem olan CB seçilme hakkı iki döneme çıkarıldığı için, o zamanki mevcut CB açısından yeni değişiklik bir defa daha CB seçilme hakkı doğurmuştu. Çünkü bir yerine iki dönem seçilebilme yeni değişiklik ile gelen kurucu (inşai) bir yeni haktı. Ama 2017 değişikliğinde bu konuda (iki dönemden fazla seçilebilme konusunda) öncesine göre ilave bir lehe değişiklik yapılmadığından, 2017 değişikliği sonrası mevcut Cumhurbaşkanı için yeni bir hak doğmaz.
Diğer bir ifade ile aynı kuralın tekrarlanmasından ibaret salt şekli değişiklik yeni bir hak doğurmaz.
Meğer ki yeni değişiklik ile yeni ilave hak geçici maddede açıkça öngörülsün.
Bu noktada ayrıca vurgulamak gerekir ki 2017 değişikliği ile cumhurbaşkanının görevlerinin ve konumunun kökten değişmiş olması otomatik olarak mevcut Cumhurbaşkanına yeniden aday olma hakkı vermez.
Bir makamdaki kişinin konumunun ve görevlerinin güçlenmesi ile seçilme hakkının uzatılması farklı şeylerdir.
Konumu ve görevleri güçlenmiş cumhurbaşkanının bir veya iki dönem daha seçilme hakkının olması gerektiğini savunmak yerindeliğe ilişkin bir husustur. Hukukilik ve yerindelik aynı şeyler değildir.
Bunun böyle olması gerektiğini arzu ediyor veya daha isabetli buluyor olabilirsiniz.
Ama bu arzunuzun hukuken de kural haline gelebilmesi için o konuda mevzuatta (burada Anayasada) bu yönde kural bulunması gerekir.
İnsanların yerindeliğe ilişkin arzuları ve kanaatleri kendiliğinden hukuk normu haline gelmez.
Bu konuda yapılacak hukuki değerlendirmede o konuyu düzenleyen yürürlükteki kurala (norma) bakılır.
Yürürlükteki norm ise iki dönemden fazla adaylığı açıkça yasaklıyor (açıkça belirttiği iki istisna hariç).
Mevcut Cumhurbaşkanı için bunun mümkün olabilmesi ancak 2017 Anayasa değişikliğinde bu hususta açık bir Geçici Madde konulması halinde mümkün olabilirdi.
Ama konulmadı.
Hatta bunun konulmamış olması sanırım bilinçli bir tercihti.
Burhan Kuzu neden hayıflandı?
Bu konuyu 2018 yılında bir vesileyle TBMM'deki odasında rahmetli Burhan Kuzu'ya sormuştum.
Kendisiyle arada görüşürdük. Zaman zaman bana idare hukukuna ilişkin önemli bir konu olduğunda danışırdı.
Bu hususta mevcut Cumhurbaşkanının durumu için Anayasaya geçici madde konulması gerektiğini ifade ettim ve bunun unutkanlıktan mı konulmadığını sordum.
İç çekerek yanıtladı.
"Yok, unutkanlıktan değil, ama o zaman bu hususta MHP'yi ikna edemedik" dedi.
Biraz da hayıflanarak.
Açıkça ifade etmese de MHP'nin o tarihte iki dönemden fazla cumhurbaşkanlığı yapılmasına sıcak bakmadığını ve geçici maddenin bu nedenle konulmadığını ima etti.
Anlaşılan o ki şu anda düşünceler değişmiş.
Tabii ki işin siyasi boyutunda her partinin kendisine göre farklı pozisyonları olabilir ve bu pozisyonlar zaman içinde değişebilir de.
Ama iş hukuksal değerlendirmeye gelince iş değişir.
Kişiye göre ve siyasi pozisyona göre farklı hukuk olmaz.
Gerçi vakti zamanı gelince bu konuda hukuken bağlayıcı karar vermeye yetkili tek merci belli (YSK) ve salt objektif ve hukuki bir değerlendirme yapıp yapmayacağı hususunda işin içinde olanların da zaten net bir fikri var!
