Ninemin masallarında, ya başında ya da sonunda, insanlar hep taş olurdu. Acıdan taş olunurdu, sabırdan taş olunurdu, korkudan taş olunurdu. Ama sonunda mutlaka taş toprak dile gelir, yazgısı çile ve ölüm olan insanoğluna hiç unutamayacağı, çocuklarına, torunlarına anlatması gereken çok önemli şeyler söylerdi.

Sonra okumayı söker sökmez-benim çocukluk zamanlarımda “okumayı sökmek” denilirdi- aydınlanmacı babam beni ninemin masallarındaki keder ve korkunun esaretinden kurtardı.

Önüme, yaldızlı kartpostallardakilere benzeyen resimlerle bezenmiş, Andersen’den Masalları bıraktı.

Kırmızı Dans Pabuçları, Kibritçi Kız, Küçük Deniz Kızı, Çirkin Ördek Yavrusu, yalnızca büyüleyici değil, özgürleştirici masallardı.

Böylece ninemin kederle bezenmiş masallarının fışkırdığı coğrafyanın sınırlarını aşan düşler kurmaya başlayabildim.

Artık farklı olmanın, hüzünlü bir deniz kızı olmanın, kırmızı pabuç diye tutturmanın, kibrit ateşiyle tutuşan umutsuz düşlerin ne olduğunu duyumsayabiliyor, zihnime kodluyordum.

Yüzünü yaşamdan çok ölüme dönmüş ninemin, konuşturduğu taşın toprağın, henüz doyamadan yitirdiği insanlar olduğunu, böylece onun ölülerin bilgeliğine sığınarak teskin olduğunu da ilerleyen zamanlarda anladım.

Yangın yerine dönmüş memleketin orta yerinde, artık her gün buyurgan zihnime gönülsüzce eşlik ederek sürüklenen bedenimi alıp girdiğim hastane koridorlarında, taş olmamak için sığındığım vahalardan sıkça uğradığım sinemada İran sinemasından iki film seyrettim.

O son kibrit çöpü sönünce umutsuz düşleriyle birlikte soğuktan taş olanları, inancın gözünü cehennemden ayırmayan karanlığını, ninemin masallarındaki ağzından ateş çıkan ejderhaları, ejderhalara direnirken taş toprak olmuş kadınların, çocukların çığlığını duydum.

En Sevdiğim Pastam (My Favourite Cake) ve Kutsal İncirin Tohumu (The Seed of The Sacred Fig), yalnızca bu yılın değil son zamanların en iyi filmleri.

Cehennem ateşlerini harlayanların coğrafyasında yaşamak çırpınmalarını, her şeye rağmen ezeli umudu yoklayan aşka, hayaletlere uğrayan cesur kadınları, cehennemi yaratanların kendilerinin de birer zebaniye dönüşüp kül oluşunu sinemadan başka ne bu denli keskin ve berrak anlatabilir ki.

İlk filmin yönetmenleri uluslararası ödüllerini almak için ülkeden çıkamayınca, onların yerine ödül törenine gönderdikleri fotoğrafları katılmıştı.

İkinci filmin yönetmeni ise rejimi tehdit etmekten hapis cezası aldığı için iltica etmiş, yerleştiği yeni coğrafyadan özgürlükleri için ölen kadınları ve gençlerin katıldığı gösterileri rahatça paylaşmış, dünyayı sarsacak kocaman bir çığlık atar gibi her şeyi, cehenneme çevirdikleri ülkede tüm olup biteni iki buçuk saatte zihinlere dokumuştu.

O filmlerde yakalandığım yalnızca ortak hüzün müydü yoksa yokuş aşağı inen freni bozulmuş bir kamyona benzeyen memleket ile ilişkili endişeli karamsarlığımın sarsıntıları mıydı bilemiyorum.

Kendimi Melankoli (Lars von Trier) filmindeki, dünyanın sonunun geldiğini herkesten önce anlayan, duyumsadığı hüzün ve acıyla hemhal olan, normal olmadığını düşünenlerden uzaklaşıp yalnızlığına sığınan ama o son geldiğinde herkese umut ve güven veren karakterle özdeşleştiriyorum şu aralar.

İnsanın üzülerek ve hüzünlenerek iyileştiğine inanırım ben.

Hüzünden ve üzüntüden kaçanların, kaçtıklarına yakalanmalarının kaçınılmaz ve çok daha sarsıcı olduğunu düşünürüm üstelik.

Acımasızlıkları ve liyakatsizlik salgını savuşturma yöntemlerinde iyice belirmişti ama yine de o filmde dünyanın sonundan bakan o kadının sükunetini ben de hâlâ koruyordum.

Okul ara tatilinde doğaya, spora kavuşmaya niyetlenmiş çoğu Ankara’dan, hastane ve liseden tanıdık olan, ailelerin, çocukların, çalışanların yandığı korkunç yangın görüntü ve haberleri önüme düştüğünde Ankara-İzmit trenindeydim.

Kocaeli’de yaşamlarını ve birikimlerini, öğrenciler ve kadınlara yararlı kılabilmek için bir dernek kurmuş kadınların çağrısı için yola çıkmıştım.

Her sabah, sabahın bir türlü aydınlanamayan karanlığında yola çıkmış, bir karneye ve ara tatiline kavuşmuş, zihinleri ve bedenlerini tekinsiz uğraşlara kaptırmamaya niyetlenmiş çocuklar, hekimler, akademisyenler, sporcular, gelecekleri için otelde çalışanlar, birbirlerini kurtarmak için yeniden otele girenler, bir otelde, hiç çıkmaması gereken, hemen söndürülebilecek bir yangında çaresizce yandılar.

Nasıl yakıcı bir acı bu.

Ne salgın, ne deprem, ne yangınlar yalnızca afet değil hepsi, geçmişi silip geçen, geleceği belirsizleştiren birer felaket ve başka felaketlerin öncüleri olarak sıra sıra diziliyorlar.

Gözlerim raylarda akmakta olan trenin camlarında puslu bir ufku tararken aklıma yanıma aldığım dergi geliyor.

Çıkarıp okumaya başlıyorum.

Edebiyatımızın 1910 doğumlu Kemal Tahir’ini anlatan satırlara göz gezdirerek zihnimi oyalamayı deniyorum.

Yoksulluk, işsizlik ile geçen yıllarında, o dönemki iktidarın komünistlere açtığı savaşın göstergesi olarak elle tutulur hiçbir delil olmaksızın hapse atılmış.

Karısına yazdığı mektupta cezaevini şöyle tarif ediyor:

“Acı, aç ve kinli bir uğuldama, geceleri ve gündüzleri tıka basa dolduruyor.”

Tıpkı yaşamakta olduğumuz, geçmişi geleceği ayırt etmeye fırsat bırakmayan, tekinsiz bir zamanı kaplayan son zamanlarımız gibi.

Benim bilmediğim o eski zamanları “insanın başına bu memlekette her şey gelir” diye anlatmış.

Demek bize memleketin umutlu yılları olarak anlatılan en eski zamanlar yalnızca komünistler için bir cehennemmiş!

Yıllar öncesini bugüne kavuşturan edebiyat köprüsünden şöyle sesleniyor yine de:

“Umudunu yitiren her şeyi yitirmiş olur.”

(Kafka Okur, Sayı86, Mart 2024, Okan Çil)

Güler yüzlü bir hanımefendi beni istasyonda elinde nergislerle karşılıyor.

Moralsizim diye sızlanıyorum...

Mecalsizliğimi saklamak için artarda kahve içiyorum.

Dönüş treninde, bir poşete yerleştirdiğim nergisler kucağımda, elimdeki telefonla oyalanmaya çalışırken önüme turuncu saçlı, yaşlılığa uğramamaya çalışan, dünyaya tehditler savuran adam ve güzeller güzeli karısının başkanlık töreni sırasındaki ilk dansları düşüyor.

“Bunlar birbirlerinden hatta kendilerinden de tiksiniyorlardır” diye geçiriyorum içimden.

İçimdeki şiddetin tezahürü içimi de zihnimi de çirkinleştiriyor, bunun farkındayım

Filistin’deki çocukların kanı, Ortadoğu’daki halkların yazgısı hepsi sıraya girip bunları ve bunları seçenleri lanetleyecek büyülere karışsın istiyorum…

“Düşlerinde taş olduklarını görüyorlardı, taşların uykusunun ne kadar ağır olduğu bilinir, kırlarda şöyle bir gezin görürsünüz, taşlar orada toprağa yarı gömülü olarak uyurlar, uyanmak içinse kim bilir neyi beklerler.” (Saramago, Körlük)

Yalnız zalimlerin, kötülerin değil seçtiklerinin suç ortağı olmuş insanların da uyanmak için bizden medet uman taşlar olmalarını düşlüyorum…