“Bizi saran geçmişin duygularının, manzaralarının, müziklerinin, insanlarının, ifadelerinin hangi noktaya kadar bizi biz yaptığına dair tespitimiz nostaljidir.”

Böyle bir tanım, bir bakıma doğruysa, nostaljinin “özlem” olması da doğal. Ama burada ikili bir anlam var: Özlem de var; “bizi biz yapan”, yani halihazırdaki “ben” de.

“Beni ben yapanlar” şu anda da olmalı, çünkü “ben” varım. Oysa onlar artık olmadığı içindir “özlem.” O zaman ikisinin, “ben”in ve “özlem”in aynı anda var olabilmesi ancak “şimdi” bende, bizde ne kaldığı, ne kadar kaldığına bağlı. Kalan kadarını özlüyor olmalıyız. Gerisi yok çünkü! Ya unutuldu ya gömüldü!

Tabii ki kayıplarımızı, kimi zaman “eski günler”i özlemle anıyoruz. Ancak bizde kaldığı kadar. “Hatıra” hatırladığın kadar çünkü. Şöyle bir örnek mesela: Ben (ya da siz) elbette anne babanın varlıklarıyla (veya kiminin yokluğuyla) “inşa ettiği” ve üzerine okulun, çevrenin, arkadaşların ekledikleriyle “ben ya da biz” olduk. Bunlara olaylar, kimi sevindirici kimi üzücü, eşlik etti. “Olmaya” devam ettik. Yaşadıkça, olmamız bitmedi. Çünkü yeni insanlar, diyelim evlilikler, çocuklar, iş ortamı, rastlantılar, amaçlar, hayaller, hayal kırıklıkları, çalkantılar, mutluluklar, gerilimler eklendi. “Ben ya da biz” olmaya devam ettik, bir şekilde bir yerde kesintiye uğramamışsa, kesintisiz bir süreçte.

Desen: Selçuk Demirel

O zaman “hepsi” miyiz? Hepsi birden mi? Hepsinin sentezi mi? Eğer doğduğumuz andan itibaren hayatımıza eklenen, eklenen, eklenen; onu çevreleyen, onu çerçeveleyen her şey ve herkes bizi biz yapmışsa, peş peşe… Peki gidenler, yok olanlar, kaybolanlar, geride kalanlar veya geride bıraktıklarımız da “bir şeyler” kopararak, yani bizi biz yapan ne varsa, onları eksilterek bizi de eksiltmiyor mu?

Benim gibi çok küçük bir yaşta babanızı kaybetmişseniz mesela, varlığıyla mı yokluğuyla mı, hangisiyle daha ziyade, beni ben yapanlardan oldu? Şu anda görse, tanışsa, belki tanıyamayacağı birisini mi?

Çok çok daha ileri bir yaşımda, kendim baba iken kaybettiğim annem, mesela… Elbette “beni ben yapan” sürecin, ilk uzun yıllarının en temel aktörü olmalı. Ne kadar, nereye kadar? Onu elbette özlemle anıyorum. Ama yıllar geçtikçe “hatıralar” da benim yanımdan çok belki de onun ruhunun yanına taşınıyor. Unutuluyor. Sevgi, özlem, anmak tabii ki baki. Ancak ne zaman, hangi gün veya dönem, ne diyerek, ne yaparak hayatımda “beni ben yapan” o rolü, o rolleri oynadı? Tamamen gittiğinde, bana kattığı hangi parçalarımı da götürdü? Eğer bunları ayrıntılarıyla hatırlamıyorsam artık, ben o ben değil miyim?

İnsanın en büyük paradokslarından biri, unutarak hatırlaması. Ayıklayarak özlem duyması. Özlemin, özlenen kişinin varlığına kilitlenmesi ama onun hayatımızdaki rollerine dair, en temel şeyler de dahil, nice önemli ayrıntının, tamamen yok olmasa dahi, erimesi. Bir insanı, bir evi, bir şehri, bir okulu, bir günü özlemle anıyor olabiliriz. Ama geride kaldıkça onlar, bize kattıkları da görünmez olabiliyor. Sayabilirsiniz, beni şöyle etkiledi, beni şöyle sevdi, bana böyle öğretti, beni beni beni… diye. Lakin artık yaşadığınız o değil, onlar değil. “Sizi siz yapanlar”dı belki, ama siz artık onlar değilsiniz, orada değilsiniz ve aynı kaldığınızı düşündüğünüz her an bile, çoktan değiştiniz.

İnsanın bir diğer paradoksu, unutmaya teşne, unutulmamaya ise düşkün olması. Unutulmak kırıyor, üzüyor, bazen öfkelendiriyor. Henüz ölü değilseniz! Lakin “unutmak” işte “hatırlamak” sayesinde kolaylaşıyor. Çünkü hatırlarken öyle keskin ayıklıyorsunuz ki, o sayede çoğu şeyi “unutmak”ın deposuna atıveriyorsunuz.

Şöyle bir örnek de mümkün mü acaba? Bir sanat eseri; müzik, şiir, roman, resim vb. “Kalıcı” ise, elbette onu yaratan, dünyaya arz eden ismi de bir şekilde “yaşatıyor” ve “unutulmaz” yapıyor. “Bizi biz yapan” nice duygu kaynağı! Fakat etkisi, onun arkasındaki insanın, ne zaman yaşamış ve ölmüş olursa olsun, girdiği insani, bireysel, toplum ilişkiler ve gerilimlerden bîhaber bir etki çoğu zaman. O “varken” dünyayla, ülkesiyle, çevresiyle, yakınındakilerle ilişkisinin etkisi ve etkilenişinin, şimdi eseriyle bizi etkiliyor olsa bile, bizde “yaşaması” neredeyse imkansız.

Hayatımız da öyle. O da bir eser. Doğru, birçok fırça darbesi, birçok mısra, birçok paragraf, birçok melodi, birçok kişi ve olayla da harmanlanmış. Ne var ki “bugün” ve “şu anda” siz o eski “siz”ler değilsiniz artık. Hatırladığınız hatıralar, gidenlerden kalan kırıntılar. Her giden esaslı bir parçanızı götürmüş. Her biten bir parça daha yok etmiş. Her kayıp, kaybettiklerinize eklenmiş. Fakat yaşıyorsunuz. “Bugün”ü yaşıyorsunuz. Hatırlamalar sayesinde daha çoğunu unutarak; hatıraların albümleşmesi sayesinde, geçmişinizin daha çoğunu gömerek. Özlemler sayesinde özlem denizinde kaybolmadan. “Unut” diyen bir komut var sanki; “umut” da oldukça. Sizi bugün siz yapanlar bugüne dair artık!

“Başıma geleni” esasında “öteki taraf”a geçerek, anlatabilmekten ziyade, karşınızda sesli düşünebilmek istedim. Bağışlayın. Ne olursa olsun, unutmalara ve unutulmalara da öfkeyleydi belki! İster unutan ol ister unutulan!

Başa dönersem: “Nostalji” esasen düne değil, galiba bugüne dair. Geçmiş bugünde ne kadarcık kaldıysa. Yok olan onca şeyi ve insanı değil, sizde kalan, kalmasını istediğiniz veya kalmasına geçit verdiğiniz parçacıkları hatırladığınız kadar. Onların kimi de uçup gidene kadar. Bazen, hatırınıza geldiğinde, çoktan hatıra olmuştur bile!

Sonra… sonra ben de gideceğim, kalan ömrünüz uzun ve hayatınız mutlu olsun, siz de… Ve önce üzüntüler, acılar kalacak muhtemelen. Ardından hatıralar. Derken özlem; sizden kalan parçacıklar kadar. Kalanların kendilerinde tutabildiği kadarına özlem!