Türkiye'de ambulans denilince aklıma hep trafik karmaşası gelir. Sirenlerini açmış olarak gelen bir ambulansa nasıl yol verileceği veya verilmeyeceği sorunu toplumumuz tarafından henüz çözülebilmiş değildir. Emniyet şeridi varsa ve boşsa elbette ambulans buradan ileleyebilir. Aksi halde sağdan veya soldan gelen ambulansa yol vermek için nasıl davranılacağı tamamen doğaçlama şeklinde olup çoğu kez başarısız kalır.

Ambulans maceraları bu kadarla kalsa yine iyi. Sirenlerini çalarak ilerleyen ambulansın içinde gerçekten acil bir hasta var mı diye kontrol etmek için önünü kesip içine bakmak, dahası olmadığı kanaatına vararak yol vermemek bizim topluma has bir davranış şekli olsa gerek. Ambulans boş olduğunda da görev yerine hızla dönerek acil bir hasta olduğunda hazır olması gerektiği nedense akıllara gelmez.

Ambulansta görevli sağlık çalışanları da şiddetten nasibini alanlar arasında. Sıkışık trafik nedeni ile biraz gecikmenin suçlusu hemen onlar oluyorlar. Her şeyin en doğrusunu bilen halkımız sağlık işini de bildiğinden tedaviyi beğenmeme veya karışma hakkını da kendinde bulur.

Ambulans Latinceden geliyor ve hareket etme anlamında bir kelime. Ambulans deyince aklımıza hep hasta taşıyan araç gelir. Askeri alanda kullanıma başlandığı için kelime "orduyu takip eden hareketli hastane" anlamında kullanılmış.

İlk çağlardan beri savaş alanındaki yaralılar tedavi edilmek için daha güvenli alanlara taşınmış elbette. Bazen kucakta bazen de ilkel bir sedye ile taşınmışlar ve aslında ambulansların atasının bu ilkel sedyeler olduğunu kabul etmek gerekir.

Ambulansların bildiğimiz anlamda acil hasta taşımaya başlaması 1487 yılına kadar gidiyor. İspanyollar tarafından atlı arabalarla başlatılan bu uygulama askeri alanda olurken, sivillere yönelik ambulans uygulanması için 19. yüzyılın ortalarını beklemek gerekmiş. 20. yüzyıldan itibaren de motorlu ambulanslar devreye girmiş. İkinci dünya savaşı ile birlikte helikopter ambulanslar da ortaya çıkmış.

Ülkemizde ise ambulans hizmetlerinin geçmişi Osmanlı dönemine kadar uzanmaktadır. Savaş alanında yaralıların uygun şekilde taşınmasının önemi ortaya çıkınca Osmanlı-Rus savaşı sırasında (1877-1878) bir sistem kurmak amacı ile İngiltere'den yardım istenmiş. Kurulan sistem ile yaralıların savaş alanından İstanbul'a kadar nasıl nakledileceği planlanmış. Osmanlı İmparatorluğunda Hilal-i Ahmer Cemiyetinin kuruluşu da aynı yıllara denk geliyor (1).

Birinci Dünya Savaşı sırasında Osmanlı ordusu içerisinde Hilal-i Ahmer (Kızılay) tarafından organize edilen atlı ambulansların kullanıldığı bilinmektedir. Yemen'de yaralı taşınmasında develerin kullanıldığı da kayıtlara girmiş. Osmanlı'da motorlu ambulansların devreye girme yılı ise 1917. Kurtuluş Savaşı sırasında kağnıların da gerektiğinde ambulans görevi gördüğünü biliyoruz.

Ülkede ambulans filosunun eskiye göre çok daha iyi olduğu söylenebilir. Sağlık Bakanlığı 2023 yılı sonunda 5738 kara ambulansı olduğunu açıkladı. Buna özel ambulanslar dahil değil. Ayrıca bakanlık emrinde uçak ambulanslar, kar ambulansları gibi özel durum ambulansları da var.

Kaç ambulans gerektiği konusunda yapılan araştırmalarda 50 bin nüfusa bir ambulans tavsiye ediliyor ve verilen sayı Türkiye nüfusuna göre çok düşük. Ambulanslar için gerekli paramedik sayısında da çok gerideyiz, tıpkı hekim ve hemşire sayısında olduğu gibi.

Sağlık sistemimiz iyi diyebilmek için daha çok yolumuz var.

1. Oya Dağlar Macar. Transportation of the Wounded during the Russo-Turkish War. Osmanlı Bilimi Araştırmaları XIX, 'Savaş ve Bilim' Özel Sayısı, 2018: 60-86.